Του Λυκούργου Λιακάκου, Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου Παντείου Πανεπιστημίου και Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού και Ανάπτυξης Μεσόνησος
Διανύουμε μια καυτή —με κάθε έννοια— θερινή περίοδο, όπου ο υδράργυρος ανεβαίνει μαζί με τις γεωπολιτικές εντάσεις στην περιοχή μας. Η Τουρκία επιχειρεί με κάθε τρόπο να επιβάλει στην Ελλάδα καθεστώς περιορισμένης κυριαρχίας και φινλανδοποίησης, επιδιώκοντας τη σταδιακή ικανοποίηση του αναθεωρητικού, νεοοθωμανικού της σχεδίου.
Η πρόσφατη αντίδραση της Άγκυρας στην εξαγγελία ελληνικών θαλάσσιων πάρκων αποτελεί απλώς τον τελευταίο κρίκο μιας αλυσίδας προκλήσεων. Μέσω της ενέργειας αυτής, η ελληνική κυβέρνηση επιδιώκει την προστασία της απειλούμενης θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Η απαγόρευση της μηχανότρατας είναι εύλογη: το συγκεκριμένο αλιευτικό εργαλείο καταστρέφει τον πυθμένα και συμβάλλει στην υπεραλίευση, με περίπου το 20% της λείας να αφορά θαλάσσια θηλαστικά και άλλα προστατευόμενα είδη.
Ωστόσο, η ελληνική παρέμβαση εμφανίζει αμιγώς περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Εφαρμόζεται εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, όπου ήδη ασκείται πλήρης κυριαρχία, παρέχοντας μια γραφειοκρατικά «ολιστικότερη» αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού ζητήματος με την ομογενοποίηση των υπό προστασία θαλάσσιων περιοχών.
Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τη διστακτικότητα της ελληνικής πλευράς και τα επωφελή για εκείνη «ήρεμα νερά», επιχειρεί να προβάλλει νομικά ερείσματα που στερούνται ουσιαστικής βάσης. Επικαλείται αυθαίρετα ορισμένες διατάξεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (εφεξής ΣΔΘ/άρθρα 122-123) για ημίκλειστες θάλασσες, προκειμένου να εγείρει αξιώσεις περί συλλογικής διαχείρισης ή συναίνεσης για την άσκηση ελληνικών δικαιωμάτων, αναδεικνύοντας το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας.
Συγκεκριμένα ημίκλειστη θάλασσα ορίζεται ως θαλάσσια περιοχή (λεκάνη, κόλπος ή θάλασσα) που περιβάλλεται από τουλάχιστον δύο παράκτια κράτη, με περιορισμένη έξοδο σε άλλη θάλασσα ή ωκεανό, και κατά κανόνα περιβάλλεται από οικονομικές ζώνες (άρθρο 122 ΣΔΘ). Ακόμη κι αν η Μεσόγειος χαρακτηριστεί ως «μεγάλη» ημίκλειστη θάλασσα—καθώς περιβάλλεται από 22 κράτη σε τρεις ηπείρους— η έννοια παρουσιάζει αυστηρά γεωγραφικό και περιγραφικό χαρακτήρα, δίχως να μεταβάλλει το νομικό πλαίσιο που διέπει την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων των παράκτιων κρατών. Το άρθρο 123 της ΣΔΘ ―περί συνεργασίας κρατών που συνορεύουν με κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες― δεν θεσπίζει σε καμία περίπτωση συλλογικό καθεστώς κυριαρχίας ή συνδιαχείρισης. Το επίσημο αγγλικό κείμενο είναι σαφές:
“…should cooperate with each other in the exercise of their rights and in the performance of their duties”.
Αποτελεί σύσταση για καλόπιστη διαβούλευση, περιορισμένης σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος, διαχείρισης ζωντανών πόρων και επιστημονικής έρευνας. Με κανέναν τρόπο δεν δημιουργεί υποχρέωση κοινών αποφάσεων, ούτε θεμελιώνει δικαίωμα συναπόφασης ή αρνησικυρίας. Η επίκλησή του από την Τουρκία αποδεικνύεται νομικά αβάσιμη και αντίθετη προς το πνεύμα της Σύμβασης, συνιστώντας ενδεχομένως κατάχρηση δικαιώματος κατά το άρθρο 300. Σε κάθε περίπτωση, δεν θίγει την άσκηση εθνικής δικαιοδοσίας, όπως αυτή κατοχυρώνεται στα άρθρα 3, 55–58 και 76–78 της ΣΔΘ.»
Πίσω λοιπόν από τις γραφικές αντιδράσεις της Τουρκίας στην αναγγελία ελληνικών θαλάσσιων πάρκων εντός αιγιαλίτιδας ζώνης και τις προσχηματικές εκκλήσεις περί «συνεργασίας», υποκρύπτονται επιπροσθέτως και στοχευμένες στρατιωτικές πρακτικές, με εργαλειοποίηση ακόμη και της αλιευτικής της δραστηριότητας. Ο εκτεταμένος στόλος μηχανότρατων που διατηρεί στο Αιγαίο, εκτός του ότι φανερώνει την υποκρισία της Άγκυρας αναφορικά με την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, της δίδει την τακτική δυνατότητα να συγκροτεί τεχνητά «θαλάσσια φράγματα», περιορίζοντας την ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπονομεύοντας τη διακριτική επιχειρησιακή δράση ελληνικών υποβρυχίων.
Υποκρύπτεται λοιπόν μια έκδηλη γεωστρατηγική ανησυχία στην επίμονη ένστασή της: ο φόβος ενδεχόμενης επέκτασης ελληνικών προστατευόμενων περιοχών από τα όρια της εδαφικής θάλασσας σε διεθνή ύδατα ή σε ΑΟΖ, εξέλιξη που θα περιόριζε την ικανότητά της να χρησιμοποιεί τις μηχανότρατες ως εργαλείο υβριδικής πίεσης και παρεμπόδισης ναυτικών μονάδων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του κινδύνου που ελλοχεύει για το πολεμικό ναυτικό, εμφανίζεται το περιστατικό με το πυρηνοκίνητο αμερικανικό υποβρύχιο USS Virginia (SSN-774), το οποίο παγιδεύτηκε σε δίχτυα τράτας ανοιχτά της Νορβηγίας. Απαιτήθηκε εξωτερική συνδρομή για την απεμπλοκή της προπέλας― γεγονός που αποκάλυψε τη θέση του — μια εξέλιξη ιδιαιτέρως επικίνδυνη για κάθε υποθαλάσσια πλατφόρμα που στηρίζεται στη διατήρηση επιχειρησιακής αφάνειας (stealth).
Το συμβάν ανέδειξε πώς η εσκεμμένη ή προσχηματική χρήση αλιευτικών μέσων δύναται να λειτουργήσει ως εργαλείο υβριδικής παρεμπόδισης και αποκάλυψης στρατιωτικών μονάδων. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η τακτική αυτή εντάσσεται σε ευρύτερη στρατηγική αποσταθεροποίησης, με επίκεντρο το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Ουσιώδες γεωπολιτικό μήνυμα θα σταλεί μόνο εάν η Ελλάδα ενεργοποιήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος εκτός των χωρικών της υδάτων στις θαλάσσιες οικονομικές της ζώνες— για παράδειγμα, εντός της μερικώς οριοθετημένης ΑΟΖ με την Αίγυπτο― κάνοντας χρήση του άρθρου 56 όπως απορρέει από τη ΣΔΘ.
Η ελληνική κυβέρνηση, αν και επέλεξε να αξιοποιήσει την εξαγγελία των θαλάσσιων πάρκων ως εργαλείο επικοινωνιακού αντιπερισπασμού, επιχειρώντας να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της κοινής γνώμης, το έπραξε σε μια εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία. Νότια της Κρήτης αμφισβητούνται κυριαρχικά δικαιώματα, εργαλειοποιούνται οι ισχυρότερες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη και παραμένουν ανεκμετάλλευτα στρατηγικά ενεργειακά αποθέματα. Κινήσεις αποπροσανατολισμού δεν προσφέρουν λύσεις. Αντιθέτως, πλήττουν τη σοβαρότητα της εθνικής στρατηγικής, τη στιγμή που το διακύβευμα είναι η ίδια η κυριαρχία της χώρας.
Τι πρέπει να πράξει η Ελλάδα
Εάν το ελληνικό κράτος επιθυμεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να ανταποκριθεί στις σύγχρονες γεωστρατηγικές και νομικές προκλήσεις, οφείλει να αναλάβει άμεσα μια δέσμη συντονισμένων και αποφασιστικών πρωτοβουλιών.
Καταρχάς, να προχωρήσει στο μονομερές δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια νότια της Κρήτης (άρθρο 3 ΣΔΘ). Η συγκεκριμένη ενέργεια, πέραν της επίκλησης του διεθνούς δικαίου, επιβάλλει τη διεθνή νομιμότητα, ενισχύει τη στρατηγική θέση της χώρας και κατοχυρώνει την έννομη τάξη της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας η Ελλάδα αποτελεί σύνορο και κράτος-μέλος.
Δεύτερον, θεωρείται επιβεβλημένη η κήρυξη συνορεύουσας ζώνης 24 ναυτικών μιλίων (ΣΖ), βάσει του άρθρου 33 της ΣΔΘ – πρόταση που είχε δημοσίως κατατεθεί από τον γράφοντα από την πρώτη στιγμή που κατεγράφησαν οι αυξημένες μεταναστευτικές ροές. Ως εκ τούτου θα επιτραπεί η διενέργεια προληπτικών νηοψιών από μονάδες του Λιμενικού Σώματος, καθώς και από δυνάμεις άλλων ευρωπαϊκών κρατών και της Frontex, πάντοτε υπό ελληνική επιχειρησιακή καθοδήγηση. Με τον τρόπο αυτό, καθίσταται εφικτή η αποτελεσματική αποτροπή των κυκλωμάτων διακίνησης, προτού τα πλοιάριά τους προσεγγίσουν τα ελληνικά ύδατα, ενισχύοντας τον ρόλο της Ελλάδας ως προμαχώνα της γηραιάς ηπείρου.
Οι πρόσφατες δηλώσεις Τραμπ για το μεταναστευτικό ζήτημα της Ευρώπης πιέζουν για σφίξιμο της «βαλβίδας» της Μεσογείου. Εξάλλου, η ΕΕ αναζητεί σήματα αποφασιστικότητας στα εξωτερικά της σύνορα.
Υπο το φως των παραπάνω αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα να απαιτήσει αποφασιστική συνδρομή από τους εταίρους της εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας, ώστε με τον κατάλληλο συντονισμό της ένωσης να προωθηθεί η ενεργοποίηση της ΣΖ και να συνδεθεί με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση επιτήρησης.
Παράλληλα, απαιτείται η σύναψη τριμερούς συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ισραήλ στον τομέα της θαλάσσιας και εναέριας τεχνολογίας. Με δυνητική αξιοποίηση ισραηλινών δορυφορικών και UAV συστημάτων, επίκειται ο έγκαιρος εντοπισμός των διακινητών σε λιβυκό έδαφος και να εξεταστεί η δυνατότητα χρηματικής τους επικήρυξης.
Στο παραπάνω πλαίσιο, κρίνεται αναγκαία η επανεκκίνηση διαύλων επικοινωνίας με την Βεγγάζη και τον στρατάρχη Χάφταρ, στη βάση μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας: παροχή ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, τεχνικής συνδρομής και εκπαίδευσης σε λιμενικές δυνάμεις, με αντάλλαγμα την επίσημα έγγραφη νομική αποκήρυξη του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου και τη δέσμευση για αποτροπή της εξαγωγής παράτυπης μετανάστευσης από τις ακτές της Ανατολικής Λιβύης προς τα ελληνικά νησιά.
Πέραν αυτών, η Ελλάδα οφείλει να προχωρήσει σε δύο επιπλέον στρατηγικές κινήσεις στον χώρο του Αιγαίου, οι οποίες πρόκειται να ενισχύσουν τη διακριτή κρατική παρουσία και να λειτουργήσουν πολλαπλασιαστικά υπέρ της εθνικής κυριαρχίας.
Ειδικότερα, να δρομολογήσει την επανα-κατοίκηση εγκαταλελειμμένων ή πληθυσμιακά αποψιλωμένων ελληνικών νησιών και νησίδων. Η ενέργεια αυτή δεν αποτελεί απλώς ζήτημα εθνικής βούλησης, αλλά στηρίζεται νομικά στο άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάνης, το οποίο αναγνωρίζει την ελληνική κυριαρχία επί όλων των νησιών του Αιγαίου που βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των τριών μιλίων (ξηράς) από τις τουρκικές ακτές. Η διάταξη αυτή θεμελιώνει ένα τεκμήριο κυριαρχίας υπέρ της Ελλάδας, ανεξαρτήτως ρητής ονομαστικής αναφοράς σε κάθε νησιωτικό σχηματισμό, καθιστώντας την παρουσία πληθυσμού κρίσιμο παράγοντα για την εμπράγματη κατοχύρωση της εθνικής επικράτειας.
Συγχρόνως, απαιτείται η άμεση υλοποίηση της πόντισης του ηλεκτρικού καλωδίου Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ, ενός έργου στρατηγικής σημασίας για την ενεργειακή διασύνδεση της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο έχει ήδη ενταχθεί σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα και έχει χρηματοδοτηθεί με 650 εκατομμύρια ευρώ. Το έργο αυτό όχι μόνο ενισχύει την περιφερειακή σταθερότητα και τη θέση της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου, αλλά προσδίδει ουσιαστικό περιεχόμενο στις υφιστάμενες οριοθετήσεις ΑΟΖ, ενισχύοντας το γεωστρατηγικό αποτύπωμα της χώρας. Προς το παρόν βρίσκεται παγωμένο εντός ελληνικής οριοθετημένης αποκλειστικής οικονομικής ζώνης ανοικτά της Κάσου.
Αξίζει να επισημανθεί ότι πολλές από τις προαναφερθείσες πρωτοβουλίες δεν συνιστούν απλώς δικαίωμα της Ελλάδας, αλλά εντάσσονται στο πεδίο νομικών υποχρεώσεων που απορρέουν από τη ΣΔΘ, την οποία έχει υπογράψει από το 1998 η ΕΕ, ενσωματώνοντας την στο θεσμικό της οικοδόμημα, το Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η υλοποίησή τους, συνεπώς, δεν υπηρετεί μόνο την ελληνική κυριαρχία, αλλά συμβάλλει καθοριστικά και στη διασφάλιση της νομικής συνοχής, της αξιοπιστίας και της στρατηγικής ευθύνης της ίδιας της Ευρώπης.
Η Ιστορία δεν συγχωρεί ποτέ την ατολμία, ούτε ανταμείβει την αναβλητικότητα. Η εθνική κυριαρχία απαιτεί ξεκάθαρες αποφάσεις, αδιαπραγμάτευτες κόκκινες γραμμές και αποφασιστικότητα που θα υποχρεώσει κάθε επίδοξο αμφισβητία να αναθεωρήσει πριν τολμήσει ξανά. Πρόκειται για στιγμή ευθύνης, όχι προσχημάτων. Η Ελλάδα δεν δικαιούται να παραμείνει παθητικός παρατηρητής της ίδιας της ιστορίας.
Πηγή CNN.gr
Ακολουθήστε μας στο Google News για να ενημερώνεστε για τα τελευταία νέα
