AI: Η επερχόμενη δομική ανεργία

Του Ευάγγελου Σφακιανάκη-Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς ακόμη ένα εργαλείο

Εδώ και δεκαετίες η αγορά εργασίας βασιζόταν σε μια σιωπηρή ιεραρχία: οι χειρωνακτικές εργασίες, τα λεγόμενα μπλε κολάρα, θεωρούνταν πιο ευάλωτες στις κρίσεις, ενώ οι γνωσιακές και διοικητικές θέσεις – τα λευκά κολάρα – προσέφεραν μεγαλύτερη ασφάλεια και κοινωνική άνοδο.

Τα μπλε κολάρα συνδέονται με την παραγωγή, τη φυσική εργασία, την τεχνική δεξιότητα. Τα λευκά κολάρα με την επεξεργασία πληροφορίας, τη διοίκηση και την ανάλυση. Αυτή η διάκριση διαμόρφωσε δομές εκπαίδευσης, μισθούς, ακόμη και κοινωνική ταυτότητα. Σήμερα όμως αυτή η ισορροπία ανατρέπεται με τρόπο θεμελιώδη.

Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της αλλαγής, αξίζει να θυμηθούμε το λεγόμενο China Shock του 2001. Η ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ επέτρεψε σε χιλιάδες επιχειρήσεις της Δύσης να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε μια χώρα με εξαιρετικά χαμηλότερο εργατικό κόστος. Το αποτέλεσμα ήταν βαθύ και μόνιμο: στις ΗΠΑ χάθηκαν πάνω από 3,2 εκατομμύρια βιομηχανικές θέσεις εργασίας, ενώ στην Ευρώπη ολόκληρες περιφέρειες υπέστησαν αποβιομηχάνιση.

Τα μπλε κολάρα βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πλήγματος. Ωστόσο, την ίδια στιγμή αναπτύχθηκαν κλάδοι υπηρεσιών, τεχνολογίας και διοίκησης που απορρόφησαν μέρος της πίεσης. Τα λευκά κολάρα όχι μόνο διασώθηκαν, αλλά ενίσχυσαν τη θέση τους. Το πτυχίο λειτούργησε ως προστατευτική ασπίδα.

Η ιστορία όμως δεν επαναλαμβάνεται απλώς – αντιστρέφεται. Το AI Shock που διαμορφώνεται σήμερα δεν βασίζεται στη γεωγραφική μεταφορά παραγωγής, αλλά στην τεχνολογική υποκατάσταση της εργασίας.

Η τεχνητή νοημοσύνη διεισδύει σε καθήκοντα που κάποτε θεωρούνταν αμιγώς ανθρώπινα: διαχείριση πελατών, ανάλυση δεδομένων, λογιστική, ακόμη και αποφάσεις χαμηλού διοικητικού επιπέδου. Δεν στοχεύει μόνο στη φυσική εργασία, αλλά στη γνωσιακή. Αυτό σημαίνει ότι για πρώτη φορά τα λευκά κολάρα βρίσκονται εκτεθειμένα στον κίνδυνο αυτοματοποίησης σε μεγάλη κλίμακα.

Το παράδειγμα της Salesforce είναι ενδεικτικό. Η εταιρεία μείωσε μέσα σε λίγα χρόνια τις θέσεις υποστήριξης πελατών από 9.000 σε 5.000, αξιοποιώντας συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που αναλαμβάνουν το 30–50% της εσωτερικής εργασίας με ακρίβεια άνω του 90%.

Αντίστοιχες πρακτικές υιοθετούνται στον τραπεζικό τομέα, στις ασφαλιστικές, στη λιανική, ακόμη και σε νομικά και χρηματοοικονομικά επαγγέλματα. Τα δεδομένα της αγοράς δείχνουν ότι οι προσλήψεις σε υψηλά αμειβόμενες λευκές θέσεις μειώνονται σημαντικά, ενώ αυξάνεται η ζήτηση για επαγγέλματα με φυσική παρουσία και ανθρώπινη ευελιξία, όπως υγεία, logistics και μεταφορές. Με άλλα λόγια, τα μπλε κολάρα αποδεικνύονται – παραδόξως – πιο ανθεκτικά από τα λευκά.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν πρόκειται για μια κυκλική προσαρμογή ή για μόνιμη μεταβολή. Όλα δείχνουν το δεύτερο.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί μια ακόμη τεχνολογική καινοτομία, αλλά αλλαγή παραδείγματος: μετασχηματίζει τον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο παράγεται και αξιοποιείται η γνώση. Για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία, η παραγωγικότητα μπορεί να αυξηθεί σημαντικά χωρίς αντίστοιχη αύξηση της απασχόλησης στα λευκά κολάρα. Μεγάλες τράπεζες ήδη προειδοποιούν για ανάπτυξη ΑΕΠ χωρίς ανάλογη δημιουργία θέσεων εργασίας. Αυτό δεν είναι τυπική ύφεση – είναι λευκή ύφεση: δομική ανεργία σε γνωσιακά επαγγέλματα ακόμη και σε περιόδους οικονομικής ανόδου.

Πώς μπορούμε να ανταποκριθούμε; Η απάντηση δεν βρίσκεται στην άρνηση της τεχνολογίας, αλλά στη στρατηγική προσαρμογή. Η αγορά δεν πεθαίνει· μεταμορφώνεται. Η αξία μετατοπίζεται από τη στατική γνώση στις δεξιότητες, την κριτική σκέψη, την τεχνολογική κατανόηση και την ικανότητα συνεργασίας με την AI.

Οι εργαζόμενοι που επενδύουν σε δια βίου μάθηση και επανειδίκευση εντάσσονται ξανά στην αγορά πιο γρήγορα. Οι επιχειρήσεις που υιοθετούν υβριδικά μοντέλα ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης κερδίζουν σε παραγωγικότητα χωρίς να διαρρηγνύουν την κοινωνική ισορροπία.

Και η πολιτεία χρειάζεται να διαμορφώσει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα συνδέει την τεχνολογική πρόοδο με την κοινωνική συνοχή, ενισχύοντας την κατάρτιση, την ευελιξία και την ενεργητική απασχόληση.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς ακόμη ένα εργαλείο. Είναι μια δύναμη που μετασχηματίζει τα θεμέλια της εργασίας. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα αλλάξει η αγορά εργασίας. Είναι αν θα είμαστε εμείς αυτοί που θα καθοδηγήσουμε την αλλαγή.

Πηγή: Ναυτεμπορική