Έμμονες αρνητικές σκεψεις και φοβίες

Δεν είναι λίγες οι φορές που πιάνουμε τον εαυτό μας να πρωταγωνιστεί σε ένα σενάριο όπου η αρρώστια, η θλίψη και η μιζέρια έχουν την τιμητική τους

Ο όρος ιδεοληψία ή έμμονη ιδέα περιγράφει ιδέες, σκέψεις ή εικόνες με παρεισφρητικό και επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα που αν και, συνήθως, στερούνται βάσης, το άτομο εμμένει σε αυτές παρά τις ενδείξεις περί του σφάλματός τους. Οι παρεισφρητικές αυτές σκέψεις, τις οποίες το άτομο δυσκολεύεται να διαχειριστεί, προκαλούν έντονο άγχος και φόβο. Αυτό συμβαίνει διότι θεωρεί ότι η ίδια η ύπαρξη των σκέψεων:

• έχει κάποιου είδους αρνητική σημασία για το ίδιο, ή
• υποδηλώνει ότι θα υπάρξει κάποια αρνητική έκβαση.

Το άτομο αναγνωρίζει ότι οι σκέψεις αυτές είναι έξω από τον συνειδητό έλεγχο του και αντιλαμβάνεται το περιεχόμενό τους ως απειλητικό και συνήθως ως ξένο. Ωστόσο, όταν υπάρχει αυτή η επίγνωση δεν είναι ικανή προκειμένου να τις ελέγξει. Και τούτο συμβαίνει διότι οι έμμονες σκέψεις γίνονται μέρος ενός φαύλου κύκλου, προκαλώντας έντονο άγχος και στη συνέχεια την αντίδραση του ατόμου στο άγχος αυτό, που, με τη σειρά του, ενδυναμώνει την έμμονη σκέψη. Συγκεκριμένα, όσο περισσότερη σημασία δίνεται στην έμμονη σκέψη τόσο μεγαλύτερο άγχος προκαλείται, και όσο μεγαλύτερο το άγχος τόσο μεγαλύτερη η βεβαιότητα ότι η σκέψη μπορεί και να είναι αληθής και πιθανό να συμβεί.

Το περιεχόμενο των έμμονων σκέψεων είναι συνήθως:

• βίαιο («Φοβάμαι ότι θα αυτοκτονήσω», «Είμαι ικανή να σκοτώσω»),
• σεξουαλικό («Έχω την επίμονη σκέψη ότι είμαι ομοφυλόφιλος») ή
• περιγράφει κάποιο φόβο του ατόμου («Θα μολυνθώ από μικρόβια», «Θα τιμωρηθώ από τον Θεό για τις βλάσφημες σκέψεις που κάνω»).

Το άτομο σκέφτεται επίμονα ότι μπορεί να διαπράξει το περιεχόμενο της σκέψης, νιώθει φόβο, αλλά και ντροπή για τα πράγματα που σκέφτεται («…σκέφτομαι ότι στην ουσία δεν έχω κανέναν έλεγχο και ότι μπορεί να φερθώ παρορμητικά…»). Ταυτόχρονα, αναρωτιέται αν το γεγονός ότι σκέφτεται έτσι σημαίνει πως επιθυμεί ή επιδιώκει να συμβεί κάτι ανάλογο στην πραγματικότητα. Εξισώνει, δηλαδή, τη σκέψη με την πράξη («Επειδή μου πέρασε από το μυαλό ότι είμαι επικίνδυνος, σημαίνει ότι είμαι»). Ακριβώς λόγω του άγχους που βιώνει, δεν λαμβάνει υπόψη δεδομένα της πραγματικότητας που υποστηρίζουν το αντίθετο. Σε άλλες περιπτώσεις θεωρεί ότι το να κάνει τέτοιου είδους απαράδεκτες σκέψεις σημαίνει κάτι για το ίδιο ως άνθρωπο.

Για να διαχειριστεί το άγχος που του προξενεί το περιεχόμενο των σκέψεών του, καταφεύγει σε συμπεριφορές ασφάλειας και αποφυγές. Πιο συγκεκριμένα, οι παρεισφρητικές και παράλογες σκέψεις το οδηγούν σε συμπεριφορές (ορατές ή νοητικές) με σκοπό να τις εξουδετερώσει. Για παράδειγμα, επειδή φοβάται μήπως μπει κάποιος στο σπίτι, όλο το βράδυ ελέγχει μία την πόρτα, μία τα παράθυρα, και μία τον φωταγωγό. Όμως, παρότι αυτές οι συμπεριφορές βραχυπρόθεσμα μειώνουν το άγχος, μακροπρόθεσμα συντείνουν στη διατήρηση του προβλήματος (ακριβώς γιατί προσπαθεί με λογικές συμπεριφορές να αντιμετωπίσει το άγχος που προέρχεται από παράλογες ιδέες), οδηγώντας σε αδιέξοδο: παράλογη ιδέα, άγχος, συμπεριφορά μείωσης του άγχους, προσωρινή μείωση του άγχους, επανεμφάνιση της παράλογης ιδέας, νέα συμπεριφορά μείωσης του άγχους κ.ο.κ.

Κατά κανόνα, το άτομο δεν τολμά να αντισταθεί στην επανάληψη συμπεριφορών που αποσκοπούν στη μείωση του άγχους που προκαλείται από τις παράλογες παρεισφρητικές σκέψεις του, από τις οποίες οι κυριότερες είναι:

• Σκέψεις ελέγχου: Η ανάγκη για τσεκάρισμα και για έλεγχο είναι μία καταναγκαστική συμπεριφορά, η οποία εμφανίζεται ως απάντηση στην ιδεοληψία ότι το άτομο κινδυνεύει και προσπαθεί να αποτρέψει κάποιου είδους βλάβη ή κίνδυνο. Για παράδειγμα, από διαρροή (π.χ. πετρελαίου), φωτιά, αναμμένη ηλεκτρική συσκευή, ξεκλείδωτη πόρτα ή παράθυρο κ.ο.κ. Το επαναλαμβανόμενο τσεκάρισμα μπορεί να γίνει πολλές φορές, μερικές φορές ακόμη και εκατοντάδες. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να προκληθεί σοβαρή δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του ατόμου.
• Σκέψεις θησαυρισμού: Πρόκειται για την ιδεοληψία η οποία οδηγεί το άτομο να συσσωρεύει αντικείμενα, αδυνατώντας να πετάξει τα άχρηστα, τα χρησιμοποιημένα ή και τα κατεστραμμένα. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτή η κατάσταση φθάνει στο σημείο να κατακλύζεται το σπίτι, η αποθήκη ή ο κήπος από κάθε λογής «σκουπίδια».
• Σκέψεις τάξης και συμμετρίας: Πρόκειται για την ανάγκη του ατόμου να είναι όλα τακτοποιημένα και συμμετρικά τοποθετημένα στον χώρο του (για παράδειγμα, οι κονσέρβες και τα διάφορα είδη διατροφής τακτοποιούνται στο ντουλάπι με την ίδια φορά, τα ρούχα στην ντουλάπα κατά χρώματα ή είδος, τα κάδρα και οι φωτογραφίες στην ευθεία, τα βιβλία στη βιβλιοθήκη στοιχισμένα και σε τέλεια σειρά κ.λπ.), έτσι ώστε να αποφύγει τη δυσάρεστη αίσθηση που του προκαλείται όταν δεν είναι όλα «εντάξει» και όπως τα θέλει.
• Σκέψεις θρησκευτικού περιεχομένου/Ηθικής: Το άτομο με αυτού του είδους τις σκέψεις φοβάται ότι κάποια αμαρτία που έχει κάνει δεν θα συγχωρεθεί από τον Θεό και ότι θα καταλήξει στην κόλαση, ότι ενώ βρίσκεται στην εκκλησία μπορεί να αισθανθεί την παρόρμηση να ξεστομίσει κάποια βρισιά, ή να κάνει κάποια άσεμνη χειρονομία, έχει επαναλαμβανόμενες βλάσφημες σκέψεις, νιώθει την παρόρμηση να επαναλαμβάνει μία προσευχή, ή να αγγίζει διαρκώς κάποιο αντικείμενο θρησκευτικής λατρείας, ή ότι παραβιάζει με τον τρόπο της ζωής του τους θρησκευτικούς νόμους.
• Σκέψεις σεξουαλικού περιεχομένου: Πρόκειται για ένα είδος παρεισφρητικών και έμμονων σκέψεων που το περιεχόμενό τους περιστρέφεται γύρω από την αμφισβήτηση του σεξουαλικού προσανατολισμού του ατόμου, την αίσθηση ότι η σκέψη περί της ύπαρξης μιας σεξουαλικής διαταραχής ή η ανάγκη να συμμετέχει σε παράνομες ή ανήθικες πράξεις κ.ο.κ. Εκφράζεται με τη φοβία ότι το άτομο έχει μία σεξουαλική διαταραχή, ότι είναι ομοφυλόφιλος ή ακόμα ότι θέλει να προχωρήσει σε σεξουαλικές πράξεις που δεν επιθυμεί πραγματικά.
• Σκέψεις καθαριότητας: Το άτομο φοβάται μήπως μολυνθεί από μικρόβια, το οποίο προκαλεί μία συνεχόμενη επιθυμία για καθαριότητα και συχνά για πλύσιμο ή απολύμανση. Στην προσπάθεια αποφυγής της μόλυνσης, μπορεί να καθαρίζει διαρκώς το σπίτι του, τα ρούχα του ή τα χέρια του.

Η επίδραση των παρεισφρητικών σκέψεων στον άνθρωπο συνήθως είναι ανασταλτική στη ζωή του. Αυτές ενδέχεται να επηρεάζουν σημαντικά:

• κοινωνικές σχέσεις,
• δουλειά ή
• σχολείο.

Πώς θα αντιμετωπίσεις τις αρνητικές σκέψεις και τις φοβίες

–Ερχόμαστε αντιμέτωποι με το ρεαλισμό. Εκλογικεύουμε, αξιολογούμε την σκέψη, πόσο πιθανό είναι να μας συμβεί αυτό το οποίο φοβόμαστε; Τις περισσότερες φορές η απάντηση είναι καθησυχαστική ακόμη κι αν η σκέψη εμπεριέχει ψήγματα αλήθειας.

–Ιεραρχούμε τις αρνητικές μας σκέψεις για να δώσουμε βαρύτητα στις πιο σημαντικές. Μια καταγραφή θα βοηθούσε στην ιεράρχηση.

–Συγκεκριμενοποιούμε την αρνητική σκέψη. Η ασάφεια μπερδεύει και θολώνει το τοπίο.

–Δεν τις αφήνουμε να μας κυριεύσουν. Ορίζουμε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο μέσα στην ημέρα και τον αφιερώνουμε στη δημιουργία αρνητικών σκέψεων. Δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σκεφτεί αρνητικά για το υπόλοιπο της ημέρας.

–Αποδεχόμαστε αυτό το λιγότερο ευχάριστο κομμάτι του εαυτού μας και το αφήνουμε να εκφράζεται, αλλά οριοθετημένα.

–Ξεκινάμε και τελειώνουμε τη μέρα μας, κάνοντας υποβολές των θετικών μας στοιχείων σε ενεστώτα χρόνο αλλά και εμβόλιμες καθ΄ όλη τη διάρκεια της ημέρας: «είμαι όμορφη, είμαι έξυπνη, είμαι υγιής, έχω κοινωνικό δίκτυο», ως αντιστάθμισμα της σκέψης  που μας βασανίζει. Προσοχή!!! Η υποβολή πρέπει να είναι ρεαλιστική και να εξαρτάται από εμάς.

–Αποφεύγουμε τη συναναστροφή με άτομα που μας απομυζούν ενέργεια και μας αποδυναμώνουν ακόμη κι αν ανήκουν στο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον. Η τοξικότητα στις σχέσεις, μας εξαντλεί και μας δηλητηριάζει.

–Επενδύουμε στη φιλία και στη διεύρυνση του κοινωνικού μας κύκλου. Όπως έχει αναφέρει ο Χόρχε  Μπουκάι, «οι άνθρωποι με μεγάλο αριθμό φίλων σπάνια απευθύνονται σε ειδικό για βοήθεια».

–Πειραματιζόμαστε με καινούργιες δραστηριότητες σε εβδομαδιαία βάση και είμαστε ανοιχτοί  σε οτιδήποτε ευνοεί την επέκταση του εαυτού.

–Ελαχιστοποιούμε το νεκρό χρόνο και καταπιανόμαστε με tasks που απαιτούν την προσοχή μας, ώστε να αποτελέσουν πρόκληση και να μας κάνουν να στρέψουμε την προσοχή μας αλλού.

Πηγή: shape.gr & ibrt.gr