Ένας ασαφής, καινούριος κόσμος

Του Ανδρέα Παπασταύρου–Οι ισορροπίες αυτές ή απειλούνται, ή καταρρέουν,  διότι αν και οι ηγέτες ορισμένων κρατών δεν βρίσκονται στο άνθος της νεότητάς τους, υποφέρουν από το σύνδρομο του μαθητευόμενου μάγου

Tην Πέμπτη, 30 Οκτωβρίου 2025, ο Πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε εν αιθρία μέσω του ιδιόκτητου Truth Social ότι «λόγω των πυρηνικών δοκιμών από άλλες χώρες, έδωσα εντολή στο Υπουργείο Πολέμου να αρχίσει και αυτό τις δοκιμές των πυρηνικών μας όπλων. Η διαδικασία αυτή θα ξεκινήσει αμέσως». Η δήλωση αυτή εισάγει ένα νέο στοιχείο σε μια ήδη πολύπλοκη κατάσταση των διεθνών σχέσεων.

Η ιστορία της ανθρωπότητας χωρίζεται σε δύο περιόδους: Η πρώτη άρχισε από τη στιγμή που εμφανίσθηκε ο άνθρωπος στο πρόσωπο της γης και έληξε στις 6 Αυγούστου 1945, ημέρα της έκρηξης της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, με 140.000 νεκρούς. Δύο ημέρες αργότερα, στο Ναγκασάκι, μια άλλη βόμβα προκάλεσε τον θάνατο άλλων 74.000 ανθρώπων.

Τότε άρχισε η νέα περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την πυρηνική απειλή. Σε αντίθεση με τους πολέμους του παρελθόντος, πυρηνική καταστροφή σημαίνει τίτλους τέλους για την ανθρωπότητα, τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε. Αυτοί που συνέβαλαν πιο πολύ στη δημιουργία του πυρηνικού όπλου, υπήρξαν κατόπιν ευφραδέστατοι στη διατύπωση ευφυών αφορισμών εναντίον του, παρά την υπέρτατη βλακεία που αποτελεί η απειλή της πυρηνικής καταστροφής.

Ο Αϊνστάϊν είπε κάποτε ότι δεν γνωρίζει «με ποια όπλα θα διεξαχθεί ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά ο Τέταρτος θα διεξαχθεί με ρόπαλα και πέτρες». Τούτο, βέβαια, εάν οι κατσαρίδες είναι σε θέση να τα χειρισθούν, διότι σύμφωνα με κάποιες θεωρίες μόνο αυτές θα επιζήσουν ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.

Σε τελική ανάλυση όμως, εάν ο κόσμος καταστραφεί 150 φορές, σύμφωνα με την κατά Τραμπ αριθμητική επάρκεια των αμερικανικών πυρηνικών όπλων και σε αυτά προσθέσουμε τα ρωσικά και άλλα, τότε θα ομιλούμε περί σκόνης στο διάστημα και μάλλον ούτε οι κατσαρίδες θα γλυτώσουν.

Η πυρηνική βόμβα είναι μια ειδική περίπτωση ισότητας όλων των ανθρώπων. Όπως είπε ο ευρυμαθέστατος Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ, «Στον πυρηνικό πόλεμο, όλοι αποτεφρωνόμαστε εξ ίσου».

Δεν χρειάζεται όμως ο θάνατος να είναι η μόνη καθολική ισότητα που μπορεί να επιτύχει ο άνθρωπος. Έχει πλέον τα μέσα να επιδιώξει ισότητα σε πολλά άλλα πεδία και να αντιμετωπίσει τις σοβαρότατες προκλήσεις που μας επιφυλάσσει το μέλλον. Αυτό, όμως, ισχύει μόνο για όσους αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να υπάρξει μέλλον και ότι ο παγκόσμιος χρόνος δεν τους ανήκει και δεν έχει τα όρια που θέτει η επίγεια ύπαρξη των ιδίων.

Ο έγκριτος σχολιαστής του «Γκάρντιαν» Σάϊμον Τίσνταλ σε μια καυστική κριτική των σημερινών ηγετών και ειδικότερα των Τραμπ, Νετανιάχου και Χαμενεΐ (μπορεί να επεκταθεί όμως και σε άλλες περιπτώσεις), έγραψε για «Τρεις οργισμένους γέροντες, που θα μπορούσαν να μας κάνουν να σκοτωθούμε όλοι». Ας μη λησμονούμε εν προκειμένω και άλλους ηγέτες, οι οποίοι θωπεύουν ανόητα την ιδέα των πυρηνικών όπλων. Όπως φαίνεται, ο κόσμος μας λαμβάνει όλο και περισσότερο οργουελιανή μορφή και θα πρέπει να ξαναδιαβάσουμε με προσοχή το προφητικό «1984».

Οι ηγεσίες που έθεσαν τα θεμέλια του μεταπολεμικού κόσμου, είχαν ζήσει την φρίκη του πολέμου και για αυτό συνέβαλαν στη δημιουργία ισορροπιών που επέτρεψαν στον Δυτικό Κόσμο και στα παράφερνά του να πορευτούν μέχρι σήμερα, σε μοναδικές ιστορικά συνθήκες ειρήνης και ευημερίας. Σήμερα όμως, οι ισορροπίες αυτές ή απειλούνται, ή καταρρέουν, διότι αν και οι ηγέτες ορισμένων κρατών δεν βρίσκονται στο άνθος της νεότητάς τους, υποφέρουν από το σύνδρομο του μαθητευόμενου μάγου.

Τo ποίημα του Γκαίτε «Ο Μαθητευόμενος Μάγος» (der Zauberlehrling) είναι η ιστορία ενός φυγόπονου νεαρού μαθητευόμενου μάγου, ο οποίος χρησιμοποιεί τη μαγεία για να κάνει μια σκούπα να μεταφέρει αντί για τον ίδιο κουβάδες και να γεμίσει μια μεγάλη λεκάνη με νερό. Εν τούτοις, επειδή οι γνώσεις του είναι ελλιπείς, δεν μπορεί να την σταματήσει και αυτή εξακολουθεί να μεταφέρει νερό και πλημμυρίζει το σπίτι του δασκάλου του, προκαλώντας ζημιές. Σήμερα, όμως, δεν υπάρχει ο δάσκαλος για να διορθώσει τα πράγματα και οιεσδήποτε ζημιές από ενέργειες μαθητευομένων μάγων, ίσως είναι μη αναστρέψιμες.

«Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων». Αυτή τη φράση είπε ο θεός Κρίσνα φανερώνοντας την φοβερή του μορφή στον πολεμιστή Αρτζούνα. Η ίδια φράση, από το ινδουιστικό έπος Μπαγκαβάντ Γκίτα, ήλθε και στα χείλη του Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ, όταν είδε το πυρηνικό μανιτάρι να υψώνεται εντυπωσιακό, παράδοξα και ειρωνικά όμορφο, επάνω από την έρημο του Νέου Μεξικού, κατά την πρώτη πυρηνική δοκιμή, στις 16 Ιουνίου 1945.

Για να είναι αποτελεσματική η απειλή των πυρηνικών όπλων, απαιτούνται δοκιμές. Κατά το παρελθόν, αυτές διεξάγονταν από τις διάφορες πυρηνικές Δυνάμεις στην ατμόσφαιρα, υπογείως ή και υποβρυχίως, με βαριές και διαρκούσες συνέπειες. Σχετικά, το Κέντρο Ελέγχου των Εξοπλισμών και της Μη Διάδοσης των Πυρηνικών όπλων (CACNP) ορίζει τις πυρηνικές δοκιμές ως «εν γένει ελεγχόμενες εκρήξεις πυρηνικών μηχανισμών, όπως βόμβες και πυρηνικές κεφαλές».

Περισσότερες από 2.000 πυρηνικές δοκιμές έχουν πραγματοποιηθεί ανά τον κόσμο από το 1945. Μόνον οι ΗΠΑ έχουν πραγματοποιήσει 1.030, η ΕΣΣΔ/Ρωσία άλλες 715, η Γαλλία 210, το Ηνωμένο Βασίλειο 45, η Κίνα 45, η Βόρεια Κορέα 6, η Ινδία 3 και το Πακιστάν 2 . Οι δοκιμές αυτές είχαν από δυσμενείς έως και τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Άνθρωποι, ζώα και λοιποί έμβιοι οργανισμοί, έδαφος και υπέδαφος, υδροφόροι ορίζοντες, θάλασσα, ολόκληρα οικοσυστήματα…όλα με παντοειδείς βλάβες. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθούν γεωλογικές βλάβες, οι οποίες ενδέχεται να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες στην περίπτωση σεισμών και άλλων γεωλογικών φαινομένων.

Αξιοπρόσεκτο είναι, επίσης, ότι οι επιλεγείσες περιοχές, συνήθως, ήταν απομακρυσμένες από τις πυρηνικές μητροπόλεις. Φυσικά, οι τοπικοί πληθυσμοί υπέστησαν όλες τις συνέπειες των δοκιμών. Οι Νήσοι Μάρσαλ, Γαλλική Πολυνησία, Κιριμπάτι, υπέφεραν ιδιαίτερα, καθώς και περιοχές της Αυστραλίας. Από τις ευρύτερες επιπτώσεις του πυρηνικού νέφους επλήγησαν οι Νήσοι Κουκ, Νέα Ζηλανδία, Φίτζι, Σαμόα, Τοκελάου και Τουβαλού.

Η Συνθήκη για την Ολική Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών (CTBT) που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Σεπτεμβρίου 1996, ουδέποτε ετέθη σε ισχύ, διότι δεν την κύρωσαν εννέα κράτη (Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ, Ισραήλ, Αίγυπτος, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν και Βόρεια Κορέα). Ενδιαφέρουσα ετερόκλιτη ομάδα.

Εκτιμάται ότι η καυχησιολογία του Προέδρου Πούτιν για τις δοκιμές νέων όπλων από τη χώρα του υπήρξε η αφορμή για την προαναφερθείσα δήλωση του Προέδρου Τραμπ, η οποία όμως περιέχει ανακρίβειες. Δεν αληθεύει ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν τα περισσότερα πυρηνικά όπλα. Η Ρωσία έχει περισσότερα. Δεν αληθεύει, επίσης πως άλλες χώρες πραγματοποιούν πυρηνικές δοκιμές. Τούτο εξ άλλου ομολόγησε o Αντιναύαρχος Ρίτσαρντ Κόρελ, υποψήφιος του Προέδρου Τραμπ για τη θέση του επί κεφαλής της Στρατηγικής Διοίκησης (Strategic Command) των ΗΠΑ, ενώπιον της οικείας Επιτροπής της Γερουσίας.

Προσέτι, υπεύθυνο για τις δοκιμές είναι το υπουργείο Ενέργειας και όχι Πολέμου και η επανάληψη των δοκιμών συνεπάγεται τεράστιες δαπάνες και μακρά τεχνική προετοιμασία. Σχετικά επισημαίνεται ότι σχεδόν όλες οι χώρες με πυρηνικά όπλα (πλην της Βόρειας Κορέας) έχουν συμφωνήσει να απέχουν από δοκιμές. Η τελευταία δοκιμή της Ρωσίας έγινε το 1990, των ΗΠΑ το 1992 και της Κίνας το 1996. Οι δοκιμές έχουν αντικατασταθεί από ηλεκτρονική προσομοίωση.

Η συνήθης αμφισημία των δηλώσεων του Αμερικανού Προέδρου εμφιλοχωρεί και εδώ, όταν αναφέρει ότι «Θα ήθελα να δω μια αποπυρηνικοποίηση. Μιλάμε με τη Ρωσία και θα προστεθεί και η Κίνα, εάν κάνουμε κάτι». Η αμφισημία, όμως, ιδίως σε τόσο σοβαρά θέματα, γεννά σύγχυση και αυτή με τη σειρά της γεννά κινδύνους, εν προκειμένω μεγάλους.

Μπορεί ο Πρόεδρος Τραμπ να επιδιώκει με τις κινήσεις του να εκβιάσει τη Ρωσία και την Κίνα προς ορισμένες κατευθύνσεις, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί τις προϋποθέσεις να ακολουθήσουν και εκείνες τις ΗΠΑ σε αυτή την ολισθηρή διαδρομή. Και όπως είχε πει ο γερμανο-αμερικανός φιλόσοφος Πωλ Τίλιχ, «ο άνευ ορίων συνδυασμός της ανθρώπινης ροπής προς το σφάλμα και των πυρηνικών όπλων, θα οδηγήσει τα έθνη στην καταστροφή». Όπως επίσης επισημαίνει η έγκυρη γερμανική FAZ, «οι πυρηνικοί εξοπλισμοί είναι ένα πολύ επικίνδυνο παιγνίδι και η επικοινωνιακή σαφήνεια είναι πλεονέκτημα για όλους».

Αναμφίβολα, λοιπόν, πρέπει οι δηλώσεις του Προέδρου Τραμπ να παραμείνουν λόγια, ώστε ο κόσμος να αποφύγει μια επικίνδυνη περιδίνηση. Σε τέτοια πεδία, είναι πολύ επικίνδυνο να παίζει κανείς εν ου παικτοίς.

Πηγή: Ναυτεμπορική