Σε εξαιρετικά κρίσιμη παράμετρο για την ανάπτυξη της οικονομίας στο Ταμείο Ανάκαμψης

Η χώρα μας άφησε τα περισσότερα προαπαιτούμενα-στόχους και μεταρρυθμίσεις για το τέλος του προγράμματος

Σε εξαιρετικά κρίσιμη παράμετρο για την ανάπτυξη της οικονομίας μετατρέπεται η απορρόφηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης για το 2026, καθώς μόλις εννέα μήνες πριν από το οριστικό κλείσιμο του προγράμματος οι συνθήκες γίνονται ολοένα δυσκολότερες.

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και την πρόσφατη αναθεώρηση του προγράμματος που είχε ως στόχο την αφαίρεση των έργων τα οποία δεν θα προλάβαιναν να ολοκληρωθούν εντός των χρονοδιαγραμμάτων, οι προκλήσεις για το νέο έτος είναι ακόμη πιο δύσκολες, αφού η χώρα μας άφησε τα περισσότερα προαπαιτούμενα-στόχους και μεταρρυθμίσεις για το τέλος του προγράμματος. Και από την υλοποίησή τους θα κριθεί αν η χώρα εισπράξει τα 7,2 δισ. ευρώ που έχει προϋπολογίσει και συνεπώς τα έχει συμπεριλάβει στις εκτιμήσεις της για αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,4%.

Η κρισιμότητα της κατάστασης είναι γνωστή στο οικονομικό επιτελείο και για τον λόγο αυτό στο πρόσφατο υπουργικό συμβούλιο ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, προειδοποίησε τους υπουργούς του ότι θα κριθούν με βάση τις αποδόσεις τους ως προς την απορρόφηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης.

Για το 2026 το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών έχει καταρτίσει το μεγαλύτερο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων των τελευταίων 15 ετών, ύψους 16,7 δισ. ευρώ, μέσα από το οποίο θα χρηματοδοτηθούν σημαντικά αναπτυξιακά έργα.

Ωστόσο, από το προαναφερόμενο ποσό τα 7,192 δισ. ευρώ προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και για να τα εισπράξει η χώρα μας θα πρέπει να υλοποιήσει 188 ορόσημα. Δηλαδή, μέχρι το τέλος του Αυγούστου η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να καλύψει το 52% των οροσήμων, όταν από το 2022 έως και σήμερα έχει υλοποιήσει το 48% των προαπαιτούμενων.

Μεταρρυθμίσεις

Τα περισσότερα προαπαιτούμενα αποτελούν μεταρρυθμίσεις και για αυτόν τον λόγο ο πρωθυπουργός προειδοποίησε τους υπουργούς του, καθώς από την έναρξη του προγράμματος έχει καταγραφεί σημαντικό έλλειμμα συνεργασίας μεταξύ του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, που έχει τον συντονιστικό ρόλο, και των υπόλοιπων υπουργείων.

Εκτός, όμως, τις μεταρρυθμίσεις, στο «κάδρο» βρίσκονται και έργα, όπως για παράδειγμα αυτά της ψηφιοποίησης, τα οποία με βάση τον υφιστάμενο προγραμματισμό πρέπει να υλοποιηθούν ως προς το φυσικό αντικείμενο το αργότερο έως τις 30 Ιουνίου 2026, εκτός κι αν υπάρξει παράταση για το τέλος του Αυγούστου.

Και ενώ οι μεταρρυθμίσεις με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα πραγματοποιηθούν, τα έργα είναι αυτά που βαραίνουν περισσότερο τις εξελίξεις, καθώς εάν δεν υλοποιηθούν ή υλοποιηθούν κατά ένα μέρος, τότε και κοινοτικά κονδύλια θα χαθούν και ο δημόσιος προϋπολογισμός θα επιβαρυνθεί.

Ως μία «εναλλακτική» λύση για τα έργα που δεν θα προλάβουν να υλοποιηθούν στο σύνολό τους εμφανίζεται αυτή της τμηματικής χρηματοδότησης. Δηλαδή, αν για παράδειγμα ένα έργο υλοποιηθεί στο 80%, να πληρωθεί κατά αντίστοιχο ποσοστό από το Ταμείο Ανάκαμψης και κατά το υπόλοιπο 20% που απομένει να χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ -εάν βέβαια είναι επιλέξιμο- ή από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Η παραπάνω είναι προφανές ότι αποτελεί «λύση ανάγκης», που θα επιλεγεί προκειμένου να υπάρξει κάποια απορρόφηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά στη συνέχεια θα λειτουργήσει επιβαρυντικά, είτε για άλλα έργα που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ είτε, ακόμη χειρότερα, να επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό.

Ενδεικτικά θα πρέπει να αναφέρουμε ότι για το 2027, όπου δεν θα υπάρχουν τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης, ο προϋπολογισμός του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων μειώνεται κατακόρυφα: από τα 16,7 δισ. ευρώ το 2026 υποχωρεί στα 9,95 δισ. ευρώ. Είναι προφανές ότι ο συγκεκριμένος προϋπολογισμός δεν είναι ιδιαίτερα ικανός να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες. Πολύ δε περισσότερο να επιβαρυνθεί και με έργα που δεν πρόλαβαν να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί το πόσο κρίσιμοι είναι οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης για την αύξηση του ΑΕΠ. Με βάση τις εκτιμήσεις του Πολυετούς Δημοσιονομικού Προγραμματισμού, για το 2026 η αύξηση του ΑΕΠ εκτιμάται στο 2,4%. Για το 2027, πρώτη χρονιά μετά τέλος του Ταμείου Ανάκαμψης, ο ρυθμός ανάπτυξης μειώνεται στο 1,7% και ακόμη χαμηλότερα για το 2028 (1,6%) και το 2029, όπου η αύξηση του ΑΕΠ περιορίζεται στο 1,3%.

Αναθεώρηση προγράμματος

Για να μη χαθούν πολύτιμοι πόροι για την ανάπτυξη, η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε., προχωρά στην αναθεώρηση του εθνικού της προγράμματος. Το ελληνικό αναθεωρημένο πρόγραμμα έχει εγκριθεί από την Ε.Ε. και στις 12 Δεκεμβρίου αναμένεται η τελική του έγκριση από το ECOFIN, αναφέρει η Ναυτεμπορική.

Παρότι η αναθεώρηση σχεδιάστηκε ώστε να μη χαθούν πόροι, τόσο από το σκέλος των επιχορηγήσεων, που συνολικά ανέρχονται στα 18,3 δισ. ευρώ, όσο και από το δανειακό σκέλος του προγράμματος που ανέρχεται στα σχεδόν 17,3 δισ. ευρώ (σύνολο 36,95 δισ. ευρώ), ο νέος προγραμματισμός για την υποβολή αιτημάτων εκταμίευσης κάθε άλλο παρά εύκολος φαίνεται.

Αν και στο οικονομικό επιτελείο υποστηρίζουν ανεπίσημα ότι στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί η απορρόφηση των δανείων δεν θα υπάρξει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα, αφού τα δάνεια πρέπει να επιστραφούν εντόκως, το τοπίο φαίνεται να είναι δύσκολο και στο σκέλος των επιχορηγήσεων.

Από το σύνολο των σχεδόν 36 δισ. ευρώ (18,3 δισ. ευρώ επιχορηγήσεις και 17,7 δισ. δάνεια) η Ελλάδα έχει πλέον εισπράξει 23,4 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, εκ των οποίων τα 12 δισ. ευρώ από τις επιχορηγήσεις και 11,4 δισ. ευρώ από το δανειακό σκέλος του προγράμματος. Το ποσό φτάνει το 65,2% του συνολικού προϋπολογισμού του Εθνικού Σχεδίου «Ελλάδα 2.0».

Ωστόσο, απομένει να λάβει άλλα 6,3 δισ. ευρώ από το σκέλος των επιχορηγήσεων και 6,3 δισ. ευρώ από το σκέλος των δανείων.

Σύμφωνα με το αναθεωρημένο σχέδιο, έως το τέλος του έτους θα πρέπει να υποβληθεί από τη χώρα μας το έβδομο αίτημα εκταμίευσης από το σκέλος των επιχορηγήσεων. Πριν από την αναθεώρηση, ο προγραμματισμός προέβλεπε ότι το αίτημα αφορούσε 1,8 δισ. ευρώ επιχορηγήσεων με την εκπλήρωση 34 οροσήμων και στόχων.

Με την αναθεώρηση το ποσό μειώνεται στο 1,022 δισ. ευρώ, με την εκπλήρωση 23 οροσήμων.

Για την όγδοη δόση, το αναθεωρημένο πρόγραμμα προβλέπει την υποβολή αιτήματος για 1,7 δισ. ευρώ (με 32 ορόσημα), έναντι 1,5 δισ. της προηγούμενης πρόβλεψης, ενώ για την ένατη και τελευταία δόση το αίτημα αφορά την εκταμίευση 3,48 δισ. ευρώ (με 133 ορόσημα), έναντι 3 δισ. ευρώ που προέβλεπε ο προηγούμενος προγραμματισμός.

Αλλαγή προγραμματισμού στο δανειακό σκέλος

Σημαντικές αλλαγές περιέχει το αναθεωρημένο σχέδιο ως προς το δανειακό σκέλος του Ταμείου Ανάκαμψης. Αν και από τον περασμένο Ιούλιο θα έπρεπε να είχε υποβληθεί το έκτο αίτημα για το σκέλος των δανείων ύψους 1,8 δισ. ευρώ δεν έχει υποβληθεί ακόμη, καθώς δεν υπήρξε η απαραίτητη συμβασιοποίηση δανείων.

Σύμφωνα με το αναθεωρημένο σχέδιο, πλέον το αίτημα για την έκτη δόση δανείων περιορίζεται στα 320 εκατ. ευρώ. Το εν λόγω αίτημα εκτιμάται ότι θα υποβληθεί από κοινού με το έβδομο αίτημα δανείων ύψους 1,3 δισ. ευρώ (από 1,8 δισ. ευρώ αρχικά) έως το τέλος του έτους.

Στο σκέλος των δανείων, αν και ο αρχικός προγραμματισμός προέβλεπε την υποβολή εννέα αιτημάτων, τελικά θα κατατεθούν οκτώ. Συγκεκριμένα, το όγδοο αίτημα που θα υποβληθεί το 2026 πρέπει να προβλέπει την εκταμίευση σχεδόν 4,7 δισ. ευρώ.

Τόσο για το σκέλος των επιχορηγήσεων όσο και για το σκέλος των δανείων θα απαιτηθούν τεράστιες προσπάθειες για να επιτευχθούν οι στόχοι.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις παραγόντων του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, στο τέλος οι στόχοι θα επιτευχθούν ώστε να μη χαθούν πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Ο ρόλος της ΕΑΤ

Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια για την απορρόφηση των δανείων αναμένεται να διαδραματίσει η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (ΕΑΤ), η οποία επιδιώκεται να απορροφήσει 2 δισ. ευρώ από το δανειακό σκέλος, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Ωστόσο, για να καταστεί αυτό εφικτό η ΕΑΤ θα πρέπει να αποκτήσει τις απαραίτητες πιστοποιήσεις μέσα από αξιολόγηση (pillar assessment) που απαιτούνται από την Κομισιόν για τους οργανισμούς που διαχειρίζονται κονδύλια τα οποία προέρχονται κατευθείαν από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η συγκεκριμένη αξιολόγηση εξετάζει την ικανοποίηση των ευρωπαϊκών κριτηρίων σε εννέα πυλώνες, από το λογιστικό σύστημα και τον εσωτερικό έλεγχο έως τα προγράμματα χρηματοδότησης και την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη επαφές στελεχών του υπουργείου και της ΕΑΤ με κοινοτικούς αξιωματούχους για την απόκτηση των πιστοποιήσεων που απαιτούνται. Εάν επιτευχθεί αυτό, τότε η ΕΑΤ θα μετατραπεί σε έναν μεγάλο ευρωπαϊκό παίκτη στο πεδίο των χρηματοδοτήσεων.

Αξίζει να αναφερθεί ότι αν μεταφερθούν στην ΕΑΤ 2 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, αυτά με τη συνεπένδυση των τραπεζών θα μεταφραστεί σε χαρτοφυλάκιο δανείων ύψους 5 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση με ευνοϊκούς όρους των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Το χρονοδιάγραμμα

Με δεδομένο ότι η Κομισιόν έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα δοθεί καμία παράταση, το Ταμείο Ανάκαμψης ολοκληρώνεται στις 31 Αυγούστου 2026, ώστε τα κράτη-μέλη να υποβάλουν τα τελευταία αιτήματα πληρωμών έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2026.

Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι τα έργα στο φυσικό τους αντικείμενο θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί τουλάχιστον δύο μήνες νωρίτερα, ώστε να υπάρξουν οι απαραίτητες πιστοποιήσεις, να παραληφθούν, συνταχθούν οι εκθέσεις των ορκωτών κ.ο.κ. Πρόκειται για μια γραφειοκρατική διαδικασία που απαιτεί χρόνο πριν υποβληθεί το αίτημα εκταμίευσης.

Γι’ αυτό και η τελευταία προθεσμία που έχει δοθεί για την ολοκλήρωσή τους είναι η 30ή Ιουνίου 2026. Ενδεχομένως σε ορισμένες περιπτώσεις να δοθεί κάποια παράταση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα επηρεάσουν την υποβολή του τελευταίου αιτήματος.

Επισημαίνεται ότι η προθεσμία αυτή δεν αφορά μόνο τις δημόσιες επενδύσεις, αλλά και τις ιδιωτικές που έχουν χρηματοδοτηθεί με κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης.

Ωστόσο, για τα δάνεια το τελευταίο περιθώριο είναι η 31η Αυγούστου 2026, αφού ως απαραίτητη προϋπόθεση ορίζεται η συμβασιοποίησή τους. Επίσης, καθώς τα δάνεια δεν περιλαμβάνουν κρατική ενίσχυση, η υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων δεν υπόκειται σε κάποιο χρονικό περιορισμό, αλλά θα πρέπει να αποπληρωθούν εντός της προθεσμίας που έχει συμφωνηθεί. Με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, ο μέσος χρόνος αποπληρωμής είναι τα 14 έτη.

Κατανομή πόρων

Για το 2026 η συμμετοχή των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων ανέρχεται στα 7,19 δισ. ευρώ, ωστόσο το 65% των πόρων θα διατεθεί σε τέσσερα υπουργεία. Συγκεκριμένα θα διατεθούν:

• Στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας 2,22 δισ. ευρώ που αποτελούν το 30,8% για έργα που συμβάλλουν στην προστασία των δασών (Πρόγραμμα Antinero), στην εξοικονόμηση ενέργειας (προγράμματα «Εξοικονομώ») και για δράσεις διαχείρισης-επεξεργασίας απορριμμάτων και στερεών αποβλήτων.
• Στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης 1 δισ. ευρώ (13,9%) για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας ψηφιακών υπηρεσιών, την ευρυζωνικότητα και την παροχή διαδικτυακών συνδέσεων υψηλής ταχύτητας.
• Στο υπουργείο Υγείας 800 εκατ. ευρώ (11,1%) για δαπάνες ανακαινίσεων, εκσυγχρονισμού και εξοπλισμού των νοσοκομείων, για την επιτάχυνση της παροχής ιατρικών υπηρεσιών, για την αναβάθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και για την υλοποίηση δράσεων προληπτικής ιατρικής.
• Στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών 650 εκατ. ευρώ (9%) για έργα κατασκευής/ βελτίωσης/ επέκτασης των εθνικών οδικών αξόνων, του σιδηροδρομικού δικτύου, συμπεριλαμβανομένων και των έργων αποκατάστασης της προσβασιμότητας μετά τις καταστροφικές επιπτώσεις της κακοκαιρίας, καθώς και για υποδομές για την εισαγωγή και επέκταση της ηλεκτροκίνησης.