Σπάνιες γαίες: Απόλυτη κυρίαρχος η Κίνα

Το Πεκίνο ανακοίνωσε απαιτήσεις αδειοδότησης

Μια εύθραυστη ισορροπία έχει δημιουργηθεί στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού σε στρατηγικούς τομείς, όπως η ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία, η άμυνα και τα κέντρα δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης, για τη λειτουργία των οποίων είναι ζωτικής σημασίας η προμήθεια υλικών που βασίζονται στις σπάνιες γαίες.

Απόλυτη κυρίαρχος στην αγορά σπάνιων γαιών, από την εξόρυξη έως τη διύλιση, αναδεικνύεται η Κίνα. Με βάση στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, το 2024, η Κίνα ήταν υπεύθυνη για το 59% της παγκόσμιας εξόρυξης σπάνιων γαιών, το 91% της διύλισης και το 94% της κατασκευής μόνιμων μαγνητών που χρησιμοποιούνται συνήθως σε ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες, βιομηχανικούς κινητήρες, κέντρα δεδομένων και αμυντικά συστήματα.

Η εύθραυστη ισορροπία παραλίγο να διαταραχτεί τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο, όταν το Πεκίνο ανακοίνωσε απαιτήσεις αδειοδότησης και, αργότερα, ελέγχους εξαγωγών για τα αποθέματα και τις τεχνολογίες σπάνιων γαιών.

Οι έλεγχοι αυτοί ανεστάλησαν για ένα έτος ως αποτέλεσμα της εμπορικής εκεχειρίας που επιτεύχθηκε τον Οκτώβριο μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, αλλά οι μεγάλοι εισαγωγείς σπάνιων γαιών, όπως οι ΗΠΑ και η ΕΕ, που εισάγουν περίπου το 70% των προμηθειών σπάνιων γαιών – και σχεδόν όλους τους μαγνήτες σπάνιων γαιών – από την Κίνα, εμπέδωσαν ότι είναι ευάλωτοι σε γεωπολιτικές διαταραχές.

Διπλωματία και αναζήτηση εναλλακτικών πηγών

ΗΠΑ και Ευρώπη στηρίζονται στη διπλωματία για τη διατήρηση καλών σχέσεων με τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Η Ευρώπη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα για τον εφοδιασμό της με τις 17 σπάνιες γαίες που υπάρχουν στον κόσμο και προσπαθεί να ηρεμήσει τα ταραγμένα νερά με το Πεκίνο όσον αφορά τον εφοδιασμό, ενώ παράλληλα αναζητά εναλλακτικές πηγές κρίσιμων ορυκτών, μεταξύ άλλων και στην ίδια της την επικράτεια.

Η Ευρώπη διαθέτει αποθέματα σπάνιων γαιών στη Σουηδία και τη Νορβηγία, αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν διαθέτει τις υποδομές για την εξόρυξή τους, πόσο μάλλον για την επεξεργασία τους, σε αντίθεση με την Κίνα, η οποία διαθέτει δεκαετίες εμπειρίας, επενδύσεων και υποδομών που έχουν τροφοδοτήσει την παγκόσμια κυριαρχία της στον τομέα.

Η Ευρώπη είναι επίσης πιο επιβαρυμένη με μακροχρόνιες διαδικασίες έγκρισης και περιβαλλοντικά πρότυπα όσον αφορά την εξόρυξη, πράγμα που σημαίνει ότι οποιαδήποτε περιφερειακά σχέδια για την ανάπτυξη αυτών των αποθεμάτων σπάνιων γαιών θα μπορούσαν να διαρκέσουν χρόνια.

Ωστόσο, η ανάγκη για γρήγορη διαφοροποίηση από την Κίνα θα μπορούσε να οδηγήσει τους αξιωματούχους να μειώσουν αυτά τα εμπόδια. Ήδη υπάρχουν ενδείξεις δράσης, με το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής μαγνητών σπάνιων γαιών στην Ευρώπη να ανοίγει στην Εσθονία τον Σεπτέμβριο. Με τη χρηματοδότηση τόσο του Καναδά όσο και της ΕΕ, οι πρώτες ύλες του εργοστασίου προέρχονται από την Αυστραλία και τη Μαλαισία.

Αυτό που επίσης ανησυχεί την Ευρώπη είναι ότι η αδυναμία ελέγχου των πηγών και του εφοδιασμού με πρώτες ύλες θα μπορούσε να σημαίνει ότι θα επισκιάσει τις τεχνολογικές και περιβαλλοντικές της φιλοδοξίες. Η έλλειψη σπάνιων γαιών, γαλλίου ή γερμανίου θα μπορούσε να επιβραδύνει την κατασκευή ημιαγωγών, την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και ακόμη και την εγκατάσταση αιολικών πάρκων. Εν ολίγοις, η Ευρώπη δεν μπορεί να χτίσει ένα πράσινο ή ψηφιακό μέλλον με εφοδιαστικές αλυσίδες που δεν ελέγχει.

Σχέδιο «RESourceEU»

Τον περασμένο μήνα, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοίνωσε ότι η Ένωση θα ξεκινήσει το σχέδιο «RESourceEU», με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από κρίσιμες πρώτες ύλες από την Κίνα «βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα». Ανέφερε ότι η ΕΕ θα μπορούσε να το επιτύχει αυτό με την ανακύκλωση υφιστάμενων πρώτων υλών, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες, και με την από κοινού αγορά και αποθήκευση.

Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε επίσης ότι η ΕΕ θα ενισχύσει τις επενδύσεις σε στρατηγικά έργα «για την παραγωγή και επεξεργασία κρίσιμων πρώτων υλών εδώ στην Ευρώπη» και θα επιταχύνει τις εργασίες για τη σύναψη εταιρικών σχέσεων στον τομέα των κρίσιμων πρώτων υλών με χώρες όπως η Ουκρανία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, η Χιλή και η Γροιλανδία.