Κριτσά Λασιθίου: Ταξίδι στο μεσαιωνικό παρελθόν

Οι οικισμοί της Κριτσάς

Αποτελείται από τους οικισμούς (μέσα σε αγκύλες ο πληθυσμός κατά την καταγραφή του 2011).

• Κριτσά [1296]
• Αμμουδάρα [493]
• Βαθύ [211]
• Θεολόγος [2]
• Καθαρό [18]
• Κάλυβος [66]
• Μαρδάτι [191]
• Ρούσα Λίμνη [279]
• Τάπες [81]

Από που πήρε το σύγχρονο όνομα το χωριό

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το όνομα της Κριτσάς και οι επικρατέστερες είναι οι παρακάτω:

• • Από τη λέξη “Κρετσα” (κρέας- κρηάς), επειδή οι κάτοικοι του χωριού ήταν κτηνοτρόφοι και μύριζαν κρέας!
  • Από τον πρώτο οικιστή, ο οποίος λεγόταν Κρίτσας. Έφερε από το Βυζάντιο πολλές αρχοντικές οικογένειες για ανανέωση του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης κατά την εποχή του Νικηφόρου Φωκά (961 μ.Χ.).
  • Από το όνομα Χριστός (Χριστός–Κριτσά)
  • Από τη λέξη κριτής (Καδής, ο Τούρκος δικαστής) που είχε έδρα την Κριτσά.

Η ιστορία του χωριού

Η παρουσία των ανθρώπων στην Κριτσά είναι αδιάκοπη από τα υστερομινωικά χρόνια και μετά.

Οι κατακτήσεις του νησιού που είχαν σχέση και με την ανατολική Κρήτη, είναι γνωστές:

• Ρωμαίοι 66-330
• Άραβες 823-961
• Ενετοί 1204-1669
• Τούρκοι 1645-1898

Σπουδαιότερο πολεμικό ρόλο έπαιξε η Κριτσά σε όλες τις εξεγέρσεις της Κρήτης.

Ερημώνεται από τους Άραβες το 823 μ.Χ., κατοικήθηκε ξανά το 961 μ.Χ. και στα χρόνια της Φραγκοκρατίας τον 13ο και 14ο αιώνα αρχίζει και πάλι η ζωντανή παρουσία της στην περιοχή και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα γεγονότα και την διοίκηση της Κρήτης. Από τα ιστορικά στοιχεία σε όλη την περίοδο του Μεσαίωνα είναι το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης. Το 1867 έγινε έδρα Δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες.

Το Χωριό καταστράφηκε και ξανακτίστηκε επί Μινωικής εποχής.

Καταστράφηκε και πάλι κατοικήθηκε μετά την καταστροφή της αρχαίας πόλης Λατούς – “ΛΑΤΩ η ΕΤΕΡΑ” από την αντίζηλο αρχαία πόλη της Δρήρου.

Ένα μέρος από τους κατοίκους της αρχαίας Λατούς μετακινήθηκε στα Λακώνια και ένα άλλο μέρος στην Κριτσά.

Έγινε κατάληψη και πάλι από τους Ενετούς 1204 – 1669 μ.Χ. Επί Ενετοκρατίας ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης.

Στη συνέχεια από 1645 -1898 μ.Χ νέα κατάκτηση από τους Τούρκους. Το 1821-1828 η Κριτσά ήταν το στρατηγείο των επαναστατών. Οι Κωνσταντίνος Κοζύρης, Παπά Πόθος, Αλεξομανώλης, Αλεξογιάννης και άλλοι δείχνουν ότι η Κριτσά ήταν γενέτειρα οπλαρχηγών των Κρητικών επαναστάσεων. Οι Κριτσώτες συμμετείχαν σε όλες τις επαναστάσεις του νησιού. Η Κριτσά την εποχή της Τουρκοκρατίας έπαιξε τον ρόλο όπως τα Σφακιά στα Χανιά. Η συμμετοχή των κατοίκων είχε ως αποτέλεσμα να και να καταστραφεί το χωριό αρκετές φορές από τους Τούρκους και να ερημωθεί από τις κατά καιρούς βαρβαρικές επιδρομές των Αράβων, Τούρκων και Αιγυπτίων.

Ο επί σειρά ετών Πρωθιερέας των Ανακτόρων Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Λιανάς σε άρθρο του στην εφημερίδα “Ανατολή” (16/5/1951) υποστηρίζει ότι ο συνοικισμός Κριτσάς πήρε το όνομα από τον πρώτο οικιστή, ο οποίος λεγόταν Κρίτσας και ανήκε στις αρχοντικές εκείνες οικογένειες τις οποίες ο Νικηφόρος Φωκάς μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες το 961 μ.Χ. έφερε από το Βυζαντινό κράτος για την ανανέωση του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης, η οποία είχε ερημωθεί από τους Σαρακηνούς όταν κατέλαβαν την Κρήτη.

Η Κριτσά ήταν από τις λίγες κωμοπόλεις της Κρήτης όπου δεν μπόρεσαν να εγκατασταθούν Οθωμανοί ούτε και στην εποχή των Γενιτσάρων. Αυτό αποδεικνύεται από την απογραφή του πληθυσμού της Κρήτης επί τουρκοκρατίας όπου σε σύνολο 3320 κατοίκων του τότε Δήμου Κριτσάς δεν υπήρχε ούτε ένας Οθωμανός. Κατά την εν λόγω απογραφή στο τότε Δήμο Κριτσάς υπάγονταν και τα χωριά της περιοχής των οποίων ο πληθυσμός είχε ως εξής:

• Κριτσά 2.072 κάτοικοι
• Κρούστας 344 κάτ
• Πρίνα 269 κατ
• Καλό Χωριό 328 κάτ
• Μέσα Λακώνια 119 κάτ
• Τάπες 93 κάτ
• Άγιος Νικόλαος 95 κάτ – η σημερινή πρωτεύουσα του Νομού
• Σύνολο 3.320 κάτοικοι.

Στη Κριτσά συγκεντρώθηκαν τα επαναστατικά σώματα Ηρακλείου-Λασιθίου το Νοέμβρη του 1822 και από εκεί εξόρμησαν για τη κατάληψη του φρουρίου της Ιεράπετρας.

Στις οχυρές θέσεις γύρω από τη κωμόπολη, οι επαναστάτες κατόρθωσαν το Γενάρη του 1823 να αποκρούσουν για δύο ημέρες τις 16.000 στρατιώτες του Χασάν Πασά.

Στην Κριτσά συγκεντρώθηκαν οι Κρήτες της Ηπειρωτικής Ελλάδας που αποβιβάσθηκαν στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου το Νοέμβρη του 1827 και από εκεί αφού ενισχύθηκαν από τους ντόπιους αγωνιστές, εξολόθρευσαν τους Τούρκους της Σπιναλόγκα και απελευθέρωσαν την περιοχή. Στην εποχή του Βενιζέλου η Κριτσά κατά τη διάρκεια των πολιτικών διαδηλώσεων συμμετείχε ενεργά και είχε μεγάλα ποσοστά και από τους επαναστάτες της Κρήτης.

Η Κριτσά συνέβαλε επίσης στην οικονομική ανάπτυξη της Κρήτης με τη λειτουργία πολλών μυλων και ελαιοτριβείων όπως το μυλωνάδων τοπωνύμιο και το ελαιοτριβείο των Γενιτσάρων. Το 1921 προήχθη σε Κοινότητα και το 1990 σε Δήμο.

Πολιτιστικοί Σύλλογοι

• Πολιτιστικός Σύλλογος “Λατώ”: Ιδρύθηκε το 1982 με σκοπό τη διατήρηση της παράδοσης και την ανάπτυξη πολιτιστικών εκδηλώσεων. Είναι υπεύθυνος για τις περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Κριτσά.
• Σύλλογος Κριτσωτών Αττικής: Ιδρύθηκε το 1976 και διοργανώνει εκδρομές και εκδηλώσεις για την προώθηση του πολιτισμού της Κριτσάς στην Αττική.
• Σύλλογος Γυναικών Κριτσάς: Ιδρύθηκε το 2009 και ασχολείται με την παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων και τη διοργάνωση πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων.

Γλέντια – Γιορτές

Η Κριτσά πραγματοποιεί πολλές εκδηλώσεις για την παράδοση και την ιστορία του χωριού. Το καλοκαίρι, διοργανώνονται γλέντια με ζωντανή κρητική μουσική. Οι εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα στους εξής χώρους:

• Δημοτικό Σχολείο Κριτσάς
• Ελαιουργείο Αρχάυλη
• Παναγία Κερά
• Πλατείες του χωριού

Χωριό και φύση

Η περιοχή της Κριτσάς προσφέρει ποικιλία εδαφών, από τη θάλασσα μέχρι το βουνό. Μπορείτε να εξερευνήσετε σπήλαια, το Οροπέδιο Καθαρού και το Κυπαρισσόδασος. Επίσης, βόρεια του χωριού βρίσκεται το φαράγγι της Κριτσάς, ιδανικό για πεζοπορία και επαφή με τη φύση.

Διαβάστε επίσης:

Χανιά: Οι σούπερ παραλίες και ένα θαύμα της φύσης

Νότια Κρήτη: Αυτές είναι οι καλύτερες παραλίες για να επισκεφθείτε

Κρήτη: 28+1 παραλίες σε 3 λεπτά – Απολαύστε το βίντεο