Πώς ο Άγιος Νικόλαος έγινε Άγιος Βασίλης
Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο γιορτάζουν τα Χριστούγεννα δηλαδή τη γέννηση του Ιησού Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου, μια λαμπερή και εξαιρετικά δημοφιλή γιορτή χαράς. Στη σύγχρονη εποχή, πρόκειται για μια ολοένα και πιο εκκοσμικευμένη γιορτή που διανθίζεται από παραδόσεις που προέρχονται από διάφορους πολιτισμούς.
Τα χριστιανικά ευαγγέλια δεν αναφέρουν την ημερομηνία της γέννησης του Ιησού, αφηγούνται όμως την ιστορία της ταπεινής γέννησής του.
Οι ιστορικοί διαφωνούν για το πώς η 25η Δεκεμβρίου συνδέθηκε με τα Χριστούγεννα. Ωστόσο, από το 336 μ.Χ., τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν από τη χριστιανική εκκλησία στη Ρώμη εκείνη την ημέρα, η οποία συνέπιπτε με τη ρωμαϊκή γιορτή της χειμερινής ισημερίας των Σατουρναλίων.
Χειμερινές γιορτές υπήρχαν παγκοσμίως από την αρχαιότητα και τελικά πολλές από τις παραδόσεις αυτών των γιορτών συνδέθηκαν με τα Χριστούγεννα. Για παράδειγμα, η γερμανική γιορτή του ηλιοστασίου Yule περιελάμβανε συμπόσια και εορτασμούς, ενώ οι Κέλτες Δρυίδες διοργάνωναν διήμερο φεστιβάλ ηλιοστασίου κατά τη διάρκεια του οποίου άναβαν κεριά και στόλιζαν τα σπίτια τους με πουρνάρια και γκι.
Μεσαιωνικές χριστουγεννιάτικες γιορτές
Με την πάροδο του χρόνου, τα Χριστούγεννα απέκτησαν δημοτικότητα και νέες παραδόσεις. Στη μεσαιωνική Αγγλία, τα Χριστούγεννα ήταν μια δωδεκαήμερη γιορτή που περιελάμβανε κάθε είδους εορτασμό. Η μουσική, η προσφορά δώρων και ο στολισμός έγιναν ο κανόνας.
Οι πιο ξέφρενοι εορτασμοί ανήκανε στους μονάρχες όπως ο Ερρίκος Γ’, οι καλεσμένοι του οποίου κατανάλωσαν 600 βόδια σε ένα χριστουγεννιάτικο γλέντι του 13ου αιώνα. Τα πανεπιστήμια έστεφαν έναν «Βασιλιά των Χριστουγέννων» ή «Βασιλιά των φασολιών» που «κυβερνούσε» τους ομότεχνούς του κατά την περίοδο των εορτών, και ακόμη και οι πιο σεμνές γιορτές περιλάμβαναν ύμνους και κάλαντα. Όμως δεν χάρηκαν όλοι τους εορτασμούς. Το 1644, οι Άγγλοι πουριτανοί απαγόρευσαν τη γιορτή, προκαλώντας ταραχές και συμβάλλοντας στην υποδαύλιση του δεύτερου εμφυλίου πολέμου της Αγγλίας.
Η επιρροή της Γερμανίας στα Χριστούγεννα
Η Αγγλία δεν είχε το μονοπώλιο των Χριστουγέννων. Οι εορταστές σε όλο τον κόσμο ενσωμάτωσαν έθιμα από τα χειμερινά φεστιβάλ τους στις διακοπές, ίσως όχι περισσότερο από τους Γερμανούς.
Η Γερμανία πιστώνεται ότι γέννησε ένα παγκόσμιο σύμβολο, το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο εξελίχθηκε από την παγανιστική παράδοση του στολισμού με κλαδιά δέντρων. Η εκδοχή των Γερμανών, ένα πεύκο εσωτερικού χώρου στολισμένο με κεριά και δώρα, Tannenbaum. Η παράδοση άρχισε να αναπτύσσεται τον 19ο αιώνα, όταν η βρετανική βασιλική οικογένεια, που είχε γερμανικές ρίζες, έστησε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο και ξεκίνησε μια παγκόσμια τάση.
Στη Γερμανία – ο εμπνευστής πολλών άλλων παραδόσεων, όπως τα στεφάνια Advent, οι καρυοθραύστες και οι χριστουγεννιάτικες αγορές – τα Χριστούγεννα διαμορφώθηκαν επίσης από πολιτικές δυνάμεις. Στη δεκαετία του 1930, οι Ναζί προσπάθησαν να επαναπροσδιορίσουν τη γιορτή ως μια μη χριστιανική γιορτή του Τρίτου Ράιχ.
Οι ΗΠΑ «ερωτεύονται» τα Χριστούγεννα
Όπως στην Αγγλία, οι Αμερικανοί πουριτανοί απαγόρευσαν τα Χριστούγεννα, στη Μασαχουσέτη το 1659, άροντας την απαγόρευση μόνο το 1681. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα Χριστούγεννα δεν γιορτάζονταν με πολύ κέφι μέχρι τον Εμφύλιο Πόλεμο, ο οποίος ενίσχυσε για πολλούς τη σημασία του σπιτιού και της οικογένειας. Το 1870, μετά το τέλος του πολέμου, το Κογκρέσο έκανε τα Χριστούγεννα την πρώτη ομοσπονδιακή αργία του έθνους.
Εν τω μεταξύ, καθώς οι μεταναστευτικές ροές προς τις ΗΠΑ στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, έφεραν νέες παραδόσεις. Όπως γράφει ο ιστορικός των Χριστουγέννων William D. Crump στην The Christmas Encyclopedia, αυτό δημιούργησε «ένα είδος χριστουγεννιάτικου χωνευτηρίου, με αφομοίωση διαφόρων πολιτισμών σε πιο ομοιόμορφες και ευρέως εορτασμένες διακοπές στο σπίτι με την οικογένεια».
Μια από αυτές τις πολιτιστικές εικόνες που έφεραν μαζί τους οι μετανάστες ήταν ο Άγιος Βασίλης.
Πώς ο Άγιος Νικόλαος έγινε Άγιος Βασίλης
Μία από τις πιο δημοφιλείς φιγούρες των σύγχρονων Χριστουγέννων είναι ο Άγιος Βασίλης, ο «πατριάρχης» με τη στρογγυλή κοιλιά και τη λευκή γενειάδα που παίρνει ένα έλκηθρο με ταράνδους για να παραδώσει δώρα σε καλά παιδιά σε όλο τον κόσμο. Ο χαρακτήρας βασίζεται στον Άγιο Νικόλαο, έναν Έλληνα επίσκοπο του τρίτου αιώνα που συνδέθηκε με τη δωρεά του Δεκεμβρίου.
Ο Άγιος Βασίλης ήρθε στις ΗΠΑ από τους Γερμανούς και Ολλανδούς μετανάστες τον 18ο και 19ο αιώνα. Έγινε δημοφιλής σε ιστορίες Αμερικανών συγγραφέων όπως ο Ουάσινγκτον Ίρβινγκ και ο Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ — του οποίου το ποίημα «A Visit from St. Nicholas» είναι ίσως περισσότερο γνωστό από τα αρχικά του λόγια, «Twas the night before Christmas».
Το βλέμμα του ανήκει στον εικονογράφο Thomas Nast, ο οποίος βασίστηκε σε ευρωπαϊκές λαϊκές ιστορίες για να δημιουργήσει έναν Άγιο Βασίλη του οποίου η δημοτικότητα σύντομα εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Το 1890, ο έμπορος Τζέιμς Έντγκαρ ξεκίνησε ένα ανεξίτηλο έθιμο όταν ντυνόταν σαν Άγιος Βασίλης και χαιρετούσε τα παιδιά στους διαδρόμους του πολυκαταστήματός του στο Μπρόκτον της Μασαχουσέτης. Η ιδέα απογειώθηκε και οι Άγιοι Βασίληδες συχνάζουν από τότε σε πολυκαταστήματα και εμπορικά κέντρα.
Η προέλευση άλλων χριστουγεννιάτικων εθίμων
Το φως ήταν πάντα μέρος των χειμερινών φεστιβάλ, με την υπογραφή τους στις μακριές, σκοτεινές νύχτες. Τα ηλεκτρικά χριστουγεννιάτικα φώτα είναι ένα μοντέρνο spin-off των παλιομοδίτικων κεριών που τοποθετούσαν οι Γερμανοί στα δέντρα τους. Ο Τόμας Έντισον, εφευρέτης του λαμπτήρα, πιστώνεται ως ο εφευρέτης του πρώτου σκέλους των φώτων. Το 1882 ο συνεργάτης του, Edward H. Johnson, δημιούργησε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο φωτισμένο με χρωματιστά φώτα.
Η αμερικανική καινοτομία διαμόρφωσε επίσης την πάντα δημοφιλή παράδοση της ανταλλαγής δώρων τα Χριστούγεννα.
pexels
Τον 20ο αιώνα, η εμπορική συσκευασία δώρου αντικατέστησε τη συσκευασία με καφέ χαρτί όταν ο Rollie B. Hall, του οποίου ο αδερφός είχε ιδρύσει τη Hallmark Cards, χρησιμοποίησε στυλιζαρισμένες επενδύσεις φακέλων. Ο Hallmark συνέβαλε επίσης στη σύγχρονη χριστουγεννιάτικη κάρτα, δημιουργώντας μια μεγαλύτερη τυπωμένη κάρτα από χαρτόνι στο τέλους του 19ου αιώνα, με μορφή βιβλίου, ιδανική για εξατομικευμένα μηνύματα.
Τα δώρα, οι κάρτες και τα διακοσμητικά είναι όλα άρρηκτα συνδεδεμένα με τα Χριστούγεννα, όμως για πολλούς δεν ολοκληρώνονται χωρίς τα αγαπημένα τους φαγητά. Το μελόψωμο διαδόθηκε ευρέως στις αρχές του 19ου αιώνα και τους αδερφούς Γκριμ, Χάνσελ και Γκρέτελ, όπου δύο παιδιά απήχθησαν από μια μάγισσα που ζούσε σε ένα σπίτι με τοίχους από μελόψωμο και άλλα γλυκά.
Μια ολοένα και πιο κοσμική γιορτή
Αν και τα Χριστούγεννα έχουν θρησκευτική προέλευση, έχουν γίνει μια κοσμική -και όλο και πιο εμπορευματοποιημένη- γιορτή. Αυτό πυροδότησε ανησυχία για αιώνες, λέει η ιστορικός Lisa Jacobson. «Οι άνθρωποι έχουν παραπονεθεί για την υπερβολική εμπορευματοποίηση των Χριστουγέννων από την (σύγχρονη) ενσάρκωσή τους στα μέσα του 19ου αιώνα», λέει στο The Current του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Santa Barbara. «Δεν νομίζω ότι αυτή η αμφιθυμία έχει εξαφανιστεί ποτέ εντελώς».
Όσοι φοβούνται ότι η γιορτή έχει απομακρυνθεί από τις θρησκευτικές της ρίζες. Το 2019, περισσότεροι από εννέα στους δέκα Αμερικανούς που συμμετείχαν σε δημοσκόπηση από την Gallup δήλωσαν ότι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα — αλλά μόνο το 35 % είπε ότι θεωρούσε τη γιορτή ως «έντονα θρησκευτική». Αλλά με το συνονθύλευμα παγανιστικών και θρησκευτικών παραδόσεων, η γιορτή προσφέρει κάτι —είτε ιερό είτε όχι— για όλους όσους τις γιορτάζουν.
Ανταλλαγή δώρων και Χριστουγεννιάτικα τραγούδια
Σημαντικότατο έθιμο στις γιορτές των Χριστουγέννων είναι η ανταλλαγή δώρων. Ιδιαίτερα για τα παιδιά, η εποχή των Χριστουγέννων είναι αυτή κατά την οποία λαμβάνουν σημαντικό αριθμό δώρων από τους γονείς και συγγενείς τους, αλλά και σε πολλές χώρες από τον Άϊ Βασίλη, ο οποίος κατά τη διεθνή παράδοση φέρνει τα δώρα κατεβαίνοντας από την καμινάδα του σπιτιού και τα τοποθετεί μέσα στις κάλτσες που είναι κρεμασμένες μπροστά από το τζάκι (κάλτσες των δώρων). Στην Ελλάδα το έθιμο αυτό γιορτάζεται την Πρωτοχρονιά.
Σημαντικά έθιμα στις εορτές των Χριστουγέννων θεωρούνται τα Κάλαντα Χριστουγέννων, τα κάλαντα Πρωτοχρονιάς και τα κάλαντα Φώτων που ψάλλουν συνήθως μικρά παιδιά. Επίσης πολύ δημοφιλή είναι και τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια (διεθνή και εθνικά).
Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων
Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ.[3] Άλλες Ιστορικές πηγές επισημαίνουν πως ο εορτασμός των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335[4], αν και κάποιοι ερευνητές βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη θεματολογία[5] θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα.
Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (337-352) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνια και θεσπίσθηκε ως επέτειος η 25 Δεκεμβρίου κατόπιν έρευνας των αρχείων της Ρώμης, όπως πιστεύεται, επί της απογραφής που έγινε επί αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, σε συνδυασμό με υπολογισμό ρήσης του Ευαγγελίου (το οποίο και συνέτεινε) του Προδρόμου λεχθείσα περί τον Χριστόν:”Εκείνος δει αυξάνειν, εμέ δε ελατούσθαι” (Ιωάνν. γ’30). Με βάση αυτή την υποθετική πηγή, η Γέννηση του Χριστού ορίσθηκε κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο όπου και αρχίζει η αύξηση των ημερών. Στον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας εορτασμού συντέλεσαν προφανώς η μεγάλη εθνική εορτή του “ανίκητου” θεού Ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti) και ο εορτασμός των γενεθλίων του Μίθρα που ήταν διαδεδομένα σε όλη την επικράτεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με την έννοια ότι η επιλογή αυτής της ημέρας ως ημέρας γέννησης του Χριστού είχε να κάνει με την προσπάθεια αντικατάστασης των παγανιστικών (μη χριστιανικών) γιορτών που τηρούνταν εκείνον τον καιρό, όπως τα Σατουρνάλια και τα Μπρουμάλια[6]
Συνεπώς, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και νέα σημασία σε πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων. Πάντως, παρά τις απαγορεύσεις της εκκλησίας για πολλές από τις εκδηλώσεις[7] που τελούνταν στην αντίστοιχη του Δωδεκαημέρου περίοδο ή τις νομοθεσίες[8], αυτές διατηρήθηκαν κυρίως στην ύπαιθρο[9] καθ’ όλη την διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Σε μεταγενέστερη εποχή πολλά από τα έθιμα τους (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, χαρτοπαίγνια κ.ο.κ.) μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό τής Πρωτοχρονιάς[10].
Στη Ρώμη το Ημερολόγιο του Φιλόκαλου (354 μ.Χ.) περιλαμβάνει στην ημερομηνία της 25ης Δεκεμβρίου, απέναντι από την παγανιστική Natalis invicti, δηλ. “γέννηση του ανίκητου (ήλιου)”, την φράση “VIII kal. Ian. natus Christus in Betleem Iudeae.” (“όγδοες καλένδες Ιανουαρίου Ο Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.”)
Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην Ανατολή γύρω στο 376. Το 386 ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης. Τον καιρό του Αγ. Αυγουστίνου (354-430) η ημερομηνία της Γιορτής της Γέννησης είχε καθοριστεί, πάντως ο Αυγουστίνος την παραλείπει από τον κατάλογό του με τις σημαντικές χριστιανικές επετείους (PL 33.200).
Με τον χρόνο επεκράτησε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο εκτός της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που συνεχίζει τον συνεορτασμό με τα Θεοφάνια.
Το 529 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και τα ανακήρυξε δημόσια αργία. Ως το 1100, καθώς είχε επεκταθεί η δράση των ιεραποστολών στις παγανιστικές ευρωπαϊκές φυλές, όλα τα έθνη της Ευρώπης γιόρταζαν τα Χριστούγεννα. Εντούτοις, αργότερα, εξαιτίας της Μεταρρύθμισης απαγορεύτηκε ή περιορίστηκε κατά περιόδους η τήρησή του εορτασμού τους σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, καθώς θεωρούνταν ότι περιλάμβανε σε μεγάλο βαθμό ειδωλολατρικά στοιχεία[11].
Η σύγχρονη Χριστουγεννιάτικη κουλτούρα διαμορφώθηκε ως επί το πλείστον τον 19ο αιώνα στη Δυτική Ευρώπη και Αμερική.[12] Οι επικριτές των σύγχρονων Χριστουγέννων κάνουν λόγο για χαρακτηριστικά εμπορευματοποίησης και υλισμού που δεν πρεσβεύουν τις αρχές του Χριστιανισμού.
Ακολουθήστε μας στο Google News για να ενημερώνεστε για τα τελευταία νέα
