Μπορεί η Γάζα να γίνει «Ντουμπάι», από τα ερείπια;

Ακόμη ακόμη και τα πιο φιλόδοξα σχέδια ανοικοδόμησης θα διαρκέσουν μόνο μέχρι την επόμενη έκρηξη

Η 24η Νοεμβρίου 1998 ήταν μια χαρούμενη μέρα για τη Γάζα. Χιλιάδες  Παλαιστίνιοι συγκεντρώθηκαν για να γιορτάσουν την πρώτη προσγείωση αεροσκάφους στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Γάζας.

Αεροπλάνο της Palestine Airlines προσγειώθηκε για πρώτη φορά στον διάδρομο και το πλήρωμα κυμάτιζε σημαίες από τα παράθυρα, με το πλήθος να ξεσπά σε ζητωκραυγές.

Κάπου 27 χρόνια αργότερα, αυτό το όνειρο είναι «θαμμένο» στα  ερείπια και μαζί του,  μεγάλα τμήματα της Λωρίδας της Γάζας. Με τη σφαγή στις 7 Οκτωβρίου, η Χαμάς όχι μόνο τραυμάτισε την ισραηλινή κοινωνία, αλλά και προκάλεσε μεγάλη ζημιά στον λαό της Γάζας. Μετά από δύο χρόνια ανηλεούς πολέμου , η Γάζα είναι σχεδόν ολοσχερώς κατεστραμμένη και η εκεχειρία είναι ήδη εύθραυστη μετά από λίγες μόνο ημέρες.

«Άλλος πλανήτης»

Δεδομένης της πρωτοφανούς καταστροφής που έχει προκαλέσει ο ισραηλινός στρατός σχεδόν παντού στην Λωρίδα, οι πανηγυρικές εικόνες από το Διεθνές Αεροδρόμιο της Γάζας πριν 27 χρόνια δεν μοιάζουν απλώς με μια άλλη εποχή, αλλά με έναν άλλο κόσμο.

Οργανισμοί όπως η Διεθνής Αμνηστία κατηγορούν το εβραϊκό κράτος για εγκλήματα πολέμου και ο όρος γενοκτονία συζητείται ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου.

Το Ισραήλ, από την άλλη πλευρά, ισχυρίζεται ότι οι  βομβαρδισμοί ήταν απαραίτητοι επειδή η Χαμάς κατασκευαζε συστηματικά στρατιωτικές υποδομές – αποθήκες όπλων, υπόγειες σήραγγες, εξέδρες εκτόξευσης πυραύλων – μέσα σε πολιτικές  υποδομές, για παράδειγμα, κάτω από σχολεία ή νοσοκομεία.

Ένα πράγμα τουλάχιστον είναι αναμφισβήτητο: η κλίμακα της καταστροφής είναι τεράστια.
Μετά τη συμφωνία όμως στο ειρηνευτικό σχέδιο του πρόεδρου Τραμπ για την πρώτη φάση της  διαδικασίας, ξεκινούν επίσης οι συζητήσεις για την ανοικοδόμηση.

Ένα από τα σημεία της συμφωνίας ορίζει ότι, εκτός από την βοήθεια που πρέπει να φτάσει αμέσως στη Λωρίδα, πρέπει να ξεκινήσει αμέσως η απομάκρυνση των συντριμμιών και των ερειπίων. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, πρέπει να απομακρυνθούν 53 εκατομμύρια τόνοι ερειπίων και το επίπεδο της καταστροφής είναι εντυπωσιακό: το 94% των νοσοκομείων και το 90% των διαμερισμάτων έχουν καταστραφεί.  Αυτό ισοδυναμεί με επτά πυραμίδες του Χέοπα μαζί. Επίσης, το 86% των χωραφιών δεν είναι πλέον καλλιεργήσιμα, το 77% των σχολείων και το 65% των δρόμων έχουν καταστραφεί.

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι θα χρειαστούν περίπου 21 χρόνια για να απομακρυνθούν όλα τα ερείπια , με κόστος 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το κόστος της ανοικοδόμησης

Αλλά πόσα χρήματα θα χρειαστούν για την ανοικοδόμηση κτιρίων και υποδομών στη Γάζα; Σύμφωνα με εκτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας από τον Φεβρουάριο του 2025, το ποσό που θα χρειαστεί θα είναι 53 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό αντιπροσωπεύει τρεις φορές το ΑΕΠ της Παλαιστίνης.

Με βάση την τάση ανάπτυξης που καταγράφηκε μεταξύ 2007 και 2022, θα χρειαστούν 350 χρόνια για να ανακτηθεί το εισόδημα που χάθηκε στη Γάζα κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ισραήλ. Ο Τραμπ έχει ανακοινώσει ένα αναπτυξιακό σχέδιο και χαμηλότερους δασμούς για τους επενδυτές, αλλά η ανοικοδόμηση αναμφίβολα θα είναι ένα δύσκολο έργο.

Ο Ομάρ Σαμπάν, ένας 63χρονος οικονομολόγος από τη Γάζα και ιδρυτής του think tank Palthink, δεν φαίνεται να απογοητεύεται. «Αυτός είναι απλώς πόλεμος», λέει με ψυχραιμία. Και αμέσως αρχίζει να μιλάει για το μέλλον: «Με απογοητεύει απίστευτα να βλέπω την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Γάζα. Επειδή έχει όλα όσα χρειάζονται για να είναι ένα όμορφο μέρος – όπως το Χονγκ Κονγκ, όπως το Ντουμπάι».

Οργανώσεις βοήθειας όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προειδοποιούν ότι αμέτρητες βόμβες που δεν έχουν εκραγεί βρίσκονται ανάμεσα στα ερείπια και η απομάκρυνσή τους πιθανότατα θα διαρκέσει χρόνια. Ειδικοί όπως ο Ομάρ Σαμπάν  και άλλοι εκτιμούν το κόστος της ανοικοδόμησης σε 70 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Το εκτιμώμενο χρονοδιάγραμμα: δέκα χρόνια.

Ποιοι θα ανοικοδομήσουν τη Γάζα

Αλλά τα πραγματικά μεγάλα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Ποιος θα ανοικοδομήσει τη Γάζα; Με ποια χρήματα; Ποιος θα την κυβερνήσει; Τι θα απογίνει η Χαμάς; Και τι είδους Γάζα θα είναι αυτή που θα μπορούσε μια μέρα να αναδυθεί από τα ερείπια του πολέμου και της ανθρώπινης δυστυχίας;

Υπάρχουν πολλές ιδέες για χρηματοδότηση. Σύμφωνα με την Washington Post, ο Τραμπ και η ομάδα του σχεδιάζουν το GITA – ένα «ΜΕΓΑΛΟ Ταμείο» (Ανασυγκρότηση της Γάζας, Οικονομική Επιτάχυνση και Μετασχηματισμός), με μαζικές δημόσιες επενδύσεις που θα ακολουθηθούν από ιδιωτικές. Η ΕΕ έχει υποσχεθεί τη δημιουργία μιας «Ομάδας Δωρητών για την Παλαιστίνη». Η Γερμανία θέλει να φιλοξενήσει μια διεθνή διάσκεψη δωρητών με την Αίγυπτο. Άλλα σχέδια προβλέπουν, ιδίως, ότι τα πλούσια κράτη του Κόλπου θα ανοίξουν τα ταμεία τους.

Εξακολουθούν να λείπουν όμως συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Πολλοί εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για το αν το σχέδιο του Τραμπ μπορεί πραγματικά να φέρει σταθερότητα, πόσο μάλλον διαρκή ειρήνη.

«Η συμφωνία έχει πολλά κενά», λέει η Ξένια Σβέτλοβα, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής στο  ισραηλινό Πανεπιστήμιο Ράιχμαν στη Χερζλίγια .«Πρέπει να εδραιωθεί μια σταθερή και αξιόπιστη αρχή στη Γάζα, ώστε οι επενδυτές να είναι πρόθυμοι να εμπλακούν. Δεν νομίζω ότι κάποιος θα δώσει ούτε ένα σεντ μέχρι να υπάρξει απτή πρόοδος επί τόπου».

Ο Γκάιθ Αλ-Ομάρι, πρώην σύμβουλος της παλαιστινιακής διαπραγματευτικής αντιπροσωπείας, ο οποίος τώρα κάνει έρευνα στο Ινστιτούτο Πολιτικής της Ουάσιγκτον για την Εγγύς Ανατολή, ένα αμερικανικό think tank, εγείρει παρόμοιες ανησυχίες. «Χωρίς τον αφοπλισμό της Χαμάς, δεν θα υπάρξει ανοικοδόμηση», λέει. «Και ο χρόνος είναι κρίσιμος – όσο περισσότερο παρατείνεται αυτό χωρίς σαφή προοπτική, τόσο περισσότερο μπορεί η Χαμάς να εδραιωθεί».

Εκπαίδευση και «ελεύθερη αγορά»

Ο Νταν Μπεν Ντέιβιντ του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ ,από τους κορυφαίους οικονομολόγους του Ισραήλ και  ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Κοινωνικοοικονομικής Έρευνας Shoresh, όταν ρωτιέται για την τύχη της Γάζας, δεν μιλάει για τομείς ανάπτυξης, κόστος ή επενδύσεις. Μιλάει για σχολεία.

«Αυτό που με ανησυχεί είναι ότι κανένας από αυτούς που θέλουν να επενδύσουν στη Γάζα δεν μιλάει για εκπαίδευση. Μιλούν για κατασκευαστικά έργα, αλλά όχι για τη διαμόρφωση μια νέας νοοτροπίας. Πρέπει να δώσεις στους ανθρώπους τη δυνατότητα να πετυχαίνουν πράγματα μόνα τους. Αν τα παιδιά στη Γάζα είναι καλά μορφωμένα, όχι μόνο θα λάβουν τα εργαλεία που χρειάζονται για μια σύγχρονη οικονομία, αλλά θα μάθουν επίσης να ασκούν εποικοδομητική κριτική στην ηγεσία».

Ο Αλ-Ομάρι υποστηρίζει επίσης τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις για να εδραιωθεί η ιδέα της «ελεύθερης αγοράς». «Το τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα, που βασίζεται στον ρόλο του θύματος, πρέπει να αντικατασταθεί από ένα προσανατολισμένο στο μέλλον. Αυτό είναι απαραίτητο για να σταματήσει η συνέχιση της σύγκρουσης – και επίσης ως μήνυμα προς το Ισραήλ», εξηγεί. Επιπλέον, το παλαιστινιακό εκπαιδευτικό σύστημα στερείται επιχειρηματικού πνεύματος: Βασίζεται στην παθητική απομνημόνευση, χωρίς κριτική σκέψη. «Αυτό δημιουργεί μια κοινωνία που είναι ελάχιστα προετοιμασμένη για οικονομική ανάπτυξη».

Αραβικό εργοτάξιο

Το ποια πορεία θα ακολουθήσει τώρα η Γάζα πιθανότατα θα εξαρτηθεί επίσης από το ποια κράτη θα βοηθήσουν την βομβαρδισμένη παράκτια λωρίδα. Οι περισσότεροι βλέπουν ότι η χρηματοδότηση θα προέλθει από τις μοναρχίες του Κόλπου, που θα μετατρέψουν τη Γάζα σε αραβικό εργοτάξιο.

Ο Ντάνι Όρμπαχ, στρατιωτικός ιστορικός στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, βλέπει ωστόσο, μέγιστη εμπλοκή από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και ελάχιστη εμπλοκή από το Κατάρ και την Τουρκία. Οι δύο αυτές χώρες υποστήριξαν τη Χαμάς στη Γάζα για πολλά χρόνια. Πολλοί στο Ισραήλ, επομένως, φοβούνται την επιρροή τους.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα από την άλλη πλευρά, τα οποία συνήψαν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ το 2020 βάσει των Συμφωνιών του Αβραάμ, θεωρούνται μια χώρα μετριοπαθής, που ενεργεί ρεαλιστικά.

Τα Εμιράτα  και η Σαουδική Αραβία αντιπροσωπεύουν αραβικές ιστορίες επιτυχίας, συμφωνεί ο Αλ-Ομάρι. «Θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως μοντέλο για τη Γάζα», ειδικά όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη.
Όταν ο Τραμπ κυκλοφόρησε ένα βίντεο κλιπ που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη την άνοιξη που απεικόνιζε τη Λωρίδα της Γάζας ως ένα φανταχτερό, νεόπλουτο κράμα μεταξύ Ντουμπάι, Τελ Αβίβ και Βαρκελώνης, έγινε δεκτό με χλευασμό. Ωστόσο, ορισμένοι σοβαροί παρατηρητές λαμβάνουν σοβαρά υπόψη το όραμα του Τραμπ για τη Γάζα ως τη «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής».

«Οι ευκαιρίες είναι τεράστιες», πιστεύει ο Ομάρ Σαμπάν, ο Παλαιστίνιος οικονομολόγος. Η Γάζα έχει τόσα πολλά που θα μπορούσε να ωφεληθεί: μια στρατηγική τοποθεσία ανάμεσα στην Ασία και την Αφρική, αποθέματα φυσικού αερίου, ταλαντούχους ανθρώπους, όμορφες παραλίες. Η Γάζα θα μπορούσε να υποδέχεται δύο εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο, προσθέτει.

Η σκοτεινή σκιά

Παρ ‘όλα αυτά, μια σκοτεινή σκιά πέφτει πάνω σε κάθε ρόδινο όραμα για το μέλλον της Γάζας. Όσο η σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων συνεχίζει να σιγοκαίει κάτω από τις στάχτες των ερειπίων του πολέμου και δεν δημιουργείται παλαιστινιακό κράτος, μια σπίθα είναι αρκετή για να αναζωπυρώσει τις μάχες και να επιστρέψει η βία.

Ακόμη ακόμη και τα πιο φιλόδοξα σχέδια ανοικοδόμησης θα διαρκέσουν μόνο μέχρι την επόμενη έκρηξη.