Φασίστας: Μία λέξη δια πάσαν νόσον

Της Νατάσας Στασινού – Από τις χαραγμένες σφαίρες στη Γιούτα μέχρι τα social media στην Ελλάδα, η πιο «εύκολη» κατηγορία που απονομιμοποιεί τον αντίπαλο. Και νομιμοποιεί το μίσος

Μια σφαίρα με τη φράση «Hey fascist! Catch!» βρέθηκε στο όπλο του φερόμενου δολοφόνου του Τσάρλι Κερκ. Η ανατριχιαστική λεπτομέρεια έρχεται να θυμίσει πόσο «εύχρηστη» έχει γίνει η λέξη «φασίστας» στη δημόσια σφαίρα, από τις ΗΠΑ μέχρι την Ελλάδα.

Όποτε κάποιος θέλει να απονομιμοποιήσει τον αντίπαλό του, δεν χρειάζεται πια να μπει στον κόπο να αντιπαρατεθεί με επιχειρήματα. Αρκεί να πει «φασίστας».

Η λεπτομέρεια που αποκάλυψαν οι αρχές της Γιούτα μετά τη σύλληψη του 22χρονου Τάιλερ Ρόμπινσον, φερόμενου εκτελεστή του 31χρονου συντηρητικού ακτιβιστή και influencer Τσάρλι Κερκ, είναι ενδεικτική. Οι σφαίρες που βρέθηκαν στο όπλο περιείχαν και άλλα χαράγματα, με αναφορές σε memes και videogames, όμως η αναφορά στον «φασίστα» ήταν η πιο ξεκάθαρη πολιτική δήλωση. Όπως σχολίασε η Wall Street Journal, η επιγραφή είναι το πιο απτό δείγμα ότι η κατηγορία του «φασίστα» έχει παγιωθεί ως κεντρική λέξη στον αμερικανικό πολιτικό διάλογο.

Ο όρος που έχασε το νόημά του

Στις ΗΠΑ, Δημοκρατικοί πολιτικοί δεν δίστασαν να συγκρίνουν τον Τραμπ με τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ, ενώ ο ίδιος ανταπέδιδε αποκαλώντας την Καμάλα Χάρις «μαρξίστρια, κομμουνίστρια, φασίστρια». Ο όρος «φασίστας» έγινε εργαλείο εκατέρωθεν κατηγοριών, χάνοντας την ιστορική του βαρύτητα.

Όπως εξηγεί ο καθηγητής Σον Γουέστγουντ από το Ντάρτμουθ, όταν η λέξη χρησιμοποιείται για κάθε πολιτικό αντίπαλο, κινδυνεύουμε να μην αναγνωρίσουμε τον πραγματικό κίνδυνο όταν εμφανιστεί.

Το φαινόμενο βεβαίως δεν είναι μόνο αμερικανικό.

Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια η λέξη «φασίστας» έχει γίνει εξίσου εύχρηστη, εξίσου βολική και καταχρηστική. Σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, σε τηλεοπτικά πάνελ, στα social media, είναι συχνά το πρώτο και μοναδικό «επιχείρημα». Όποτε κάποιος θέλει να απονομιμοποιήσει τον αντίπαλο, να αποφύγει τον διάλογο ή να κλείσει τη συζήτηση, αρκεί να τον βαφτίσει «φασίστα».

Συχνότερα η κατηγορία εκτοξεύεται από τα αριστερά προς τα δεξιά. Υπήρξαν περίοδοι που νιώθαμε ότι έπρεπε να μετράμε την κάθε μας λέξη, μην τυχόν και δεν φανεί αρκετά «προοδευτική» και μας κολλήσουν τη ρετσινιά. Όμως και το αντίστροφο δεν λείπει: ο χαρακτηρισμός «φασίστας» έχει ακουστεί και από δεξιούς χώρους προς πολιτικούς ή απλούς πολίτες με διαφορετικές απόψεις.

Η ουσία παραμένει: ο χαρακτηρισμός «φασίστας» είναι ο εύκολος δρόμος. Πού να ψάχνω τώρα για επιχειρήματα; Μια βαριά ταμπέλα που κλείνει τη συζήτηση. Είσαι φασίστας, απαξιώ και να σου απαντήσω.

Η δολοφονία του Κερκ έφερε νέες εκκλήσεις για μετριοπάθεια, όμως αυτές ξεθωριάζουν γρήγορα. Γιατί οι άνθρωποι μαθαίνουν πολύ δύσκολα. Ο κυβερνήτης της Ιλινόι, Τζ. Μπ. Πρίτζκερ, που έχει συγκρίνει τον Τραμπ με τους ναζί, ζήτησε «μείωση της έντασης» αλλά ταυτόχρονα υπερασπίστηκε τη χρήση λέξεων όπως «φασίστας».

Η λέξη-όπλο

Στις ΗΠΑ, σε κάλυκα σφαίρας· στην Ελλάδα, σε threads στα social media ή σε τηλεοπτικά πάνελ. Ο «φασίστας» έχει γίνει μια λέξη – όπλο που βγαίνει από τη θήκη κάθε φορά που δεν υπάρχουν επιχειρήματα. Και κάθε φορά που χρησιμοποιείται, χάνει λίγο από το πραγματικό της νόημα, αλλά κερδίζει σε τοξικότητα.

Η τραγωδία με τον Τσάρλι Κερκ ίσως να είναι το πιο σκληρό καμπανάκι. Γιατί αν μια χαραγμένη σφαίρα δεν είναι αρκετή για να μας θυμίσει πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η γλώσσα, τότε τι άλλο χρειάζεται;