«Η παγκόσμια ζήτηση για τις σπάνιες γαίες θα μπορούσε να επταπλασιαστεί έως το 2040» εκτιμά ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας

«Η αυξημένη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά που απαιτούνται για την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης»

Ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ηλιακοί συλλέκτες, ανεμογεννήτριες: η ενεργειακή μετάβαση φαίνεται να είναι καλά νέα για τον πλανήτη, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο, πίσω από αυτές τις τεχνολογίες κρύβεται μια αυξανόμενη εξάρτηση από μια χούφτα κρίσιμων σπανίων γαιών, όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, το νικέλιο, μεταξύ άλλων.

«Η παγκόσμια ζήτηση για τις σπάνιες γαίες θα μπορούσε να επταπλασιαστεί έως το 2040», εκτιμά ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), αλλά προειδοποιεί ότι αυτό δεν είναι απαραιτήτως θετικό για τις χώρες που παράγουν τα κρίσιμα αυτά υλικά.

«Η αυξημένη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά που απαιτούνται για την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης δεν είναι απολύτως καλά νέα για τις χώρες παραγωγής. Τις εκθέτει στην αστάθεια της αγοράς. Εξ ου και η ανάγκη μέτρησης της έκθεσής τους σε αυτόν τον νέο κίνδυνο», αναφέρει ο ΙΕΑ και εξηγεί: «Η υψηλή συγκέντρωση δίνει σε αυτές τις χώρες στρατηγικό ρόλο, αλλά τις καθιστά επίσης ιδιαίτερα ευάλωτες. Όταν ένας εθνικός προϋπολογισμός βασίζεται υπερβολικά σε ένα μόνο ορυκτό, η παραμικρή διακύμανση των τιμών μπορεί να προκαλέσει μια αστάθεια που αποδυναμώνει τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες»

Επικίνδυνο γιο-γιο

Η Ευρώπη εισάγει σχεδόν όλα τα κρίσιμα ορυκτά της. Η ενεργειακή και βιομηχανική της ασφάλεια εξαρτάται, επομένως, από τη σταθερότητα αναπτυσσόμενων χωρών στην Αφρική, την Ασία ή τη Λατινική Αμερική, που εξάγουν αυτές τις πρώτες ύλες. «Μια δημοσιονομική κρίση, για παράδειγμα, σε αυτές τις χώρες, θα μπορούσε να είναι αρκετή για να διαταράξει την παγκόσμια παραγωγή μπαταριών και να επιβραδύνει την ενεργειακή μετάβαση».

Οι εκτιμήσεις αυτές ενισχύονται από μια άλλη πραγματικότητα: η παγκόσμια παραγωγή αυτών των υλικών συγκεντρώνεται σε έναν μικρό αριθμό χωρών. «Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό προμηθεύει περισσότερο από το 70% του παγκόσμιου κοβαλτίου, η Κίνα κυριαρχεί στις σπάνιες γαίες, η Βραζιλία εξάγει γραφίτη και νικέλιο, ενώ το Περού είναι σημαντικός παράγοντας στον χαλκό. Αυτή η συγκέντρωση δίνει σε αυτές τις χώρες στρατηγικό ρόλο, αλλά τις καθιστά επίσης ιδιαίτερα ευάλωτες», εξηγεί η Πάολα Ντ’ Οράζιο καθηγήτρια, στο πανεπιστήμιο IÉSEG, στη Λιλ. «Όταν ένας εθνικός προϋπολογισμός βασίζεται υπερβολικά σε ένα μόνο ορυκτό, η παραμικρή διακύμανση των τιμών μπορεί να αποσταθεροποιήσει τα δημόσια οικονομικά».

Οι αγορές κρίσιμων ορυκτών είναι γνωστές για την ασταθή τους κατάσταση. Το κοβάλτιο, για παράδειγμα, έχει δει την τιμή του να διπλασιάζεται και στη συνέχεια να μειώνεται στο μισό μέσα σε λίγα μόνο χρόνια.

Πονοκέφαλος οι διακυμάνσεις των τιμών

Για μια χώρα όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ή η Ζάμπια, όπου ένα μεγάλο μέρος των δημόσιων εσόδων εξαρτάται από τις εξαγωγές κοβαλτίου, αυτές οι διακυμάνσεις αποτελούν μεγάλο πονοκέφαλο. Τη μία χρονιά χρηματοδοτούν σχολεία και νοσοκομεία. Την επόμενη πρέπει να μειώσουν τις δαπάνες ή να αναλάβουν μεγαλύτερο χρέος.

Στην Ασία, η Ινδονησία είναι σε μεγάλο βαθμό εκτεθειμένη στο νικέλιο, ενώ το Καζακστάν και οι Φιλιππίνες παρουσιάζουν πιο μέτριους κινδύνους. Αυτή η ποικιλομορφία καταστάσεων καθιστά την ευπάθεια πιο διάχυτη και περιπλέκει τις δημοσιονομικές αντιδράσεις.

Ευάλωτες οικονομίες

Τα φορολογικά έσοδα χρηματοδοτούν τις δημόσιες υπηρεσίες. Εάν αυτές καταρρεύσουν λόγω πτώσης της τιμής του κοβαλτίου ή του χαλκού, οι κυβερνήσεις ενδέχεται να μειώσουν τις κοινωνικές δαπάνες, να αναβάλουν τις επενδύσεις στην υγεία ή την εκπαίδευση ή ακόμη και να αυξήσουν δραστικά τους φόρους. Με άλλα λόγια, η αστάθεια των τιμών των ορυκτών μπορεί να επηρεάσει άμεσα την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Ήδη, πολλοί διεθνείς οργανισμοί προτείνουν διάφορα μέτρα για να μετριαστούν οι πιθανές επιπτώσεις από την μείωση των τιμών των σπανίων γαιών: Μείωση της εξάρτησης από τα έσοδα από την εξόρυξη μέσω της ανάπτυξης άλλων τομέων όπως η γεωργία, η μεταποίηση ή οι υπηρεσίες.

Επίσης, η δημιουργία «ταμείων σταθεροποίησης», όπου θα διατίθεται ένα μέρος των εσόδων από τις εξαγωγές σπανίων γαιών, όταν οι τιμές τους είναι σε υψηλά επίπεδα. Τα κρατικά επενδυτικά ταμεία, όπως το ασφαλιστικό ταμείο που υποστηρίζεται από το πετρέλαιο της Νορβηγίας, αποτελούν παράδειγμα αυτού του μηχανισμού.

Το μέλλον θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές επιλογές που θα κάνουν οι διάφορες χώρες σχετικά με την κλιματική μετάβαση. Σε ένα πιο φιλόδοξο σενάριο, όπου ο κόσμος στοχεύει στην ουδετερότητα του άνθρακα, η ζήτηση θα αυξηθεί πολύ πιο γρήγορα, ενισχύοντας τα φορολογικά έσοδα, αλλά και αυξάνοντας τους κινδύνους που σχετίζονται με την αστάθεια των τιμών.