Αδειανό Σύνταγμα

Του Νίκου Παρασκευόπουλου*

To σοβαρό πλήγμα στην ουσία και στο γράμμα του Συντάγματος, που το επιφέρει ένα ανώτατο δικαστήριο της χώρας μας.

Πρόσφατες αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπως είναι γνωστό, έκριναν κατά πλειοψηφία σύμφωνο με το Σύνταγμα το νέο νόμο* που δέχεται την εγκατάσταση νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου στη χώρα μας για την παροχή υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης.

Με μια πρώτη ματιά, πρόκειται για ένα ειδικό θέμα που αφορά το ελληνικό πανεπιστήμιο. Κι έτσι αν είχε το πράγμα, το ενδιαφέρον πάλι είναι πανελλήνιο, όχι μόνο κοινωνικά και ακαδημαϊκά (ευνόητο αυτό), αλλά και πολιτικά: Κατά τις αναθεωρήσεις του Συντάγματος των ετών 2001, 2008 και 2019 αποκρούστηκε ρητά και συγκρουσιακά η πρόταση να αναθεωρηθεί το άρθρο 16 του Συντάγματος. Κατά τις εργασίες της Α’ Επιτροπής για την τελευταία Αναθεώρηση του Συντάγματος** στο Κοινοβούλιο ο σημερινός Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης δήλωνε από το βήμα ότι τα κορυφαία για τη Νέα Δημοκρατία ζητούμενα αναθεώρησης αφορούν ακριβώς το άρθρο 16 και το άρθρο 24 (προστασία φυσικού πολιτιστικού περιβάλλοντος, χωροταξία, πολεοδομία). Η Βουλή τότε καταψήφισε την πρόταση, τέχνες, επιστήμες, παιδεία, αθλητισμός , περιβάλλον παρέμειναν με τις δημόσιες εγγυήσεις ακέραιες!

Όμως προσοχή: Το θέμα είναι ακόμη ευρύτερο και βαρύτερο: Το να αντικρούει κάθετα ένα από τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας το γράμμα του Συντάγματος, λέγοντας «το άσπρο – μαύρο», αφορά τον ορθό λόγο, τον καθένα πολίτη και το πολίτευμα γενικά. Ο επίτιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός Μ. Σταθόπουλος αναφέρθηκε εντωμεταξύ σε αβίαστα προκύπτουσα αντισυνταγματικότητα, ο Δ. Πετρούλιας, Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ. σε έκδηλη αντισυνταγματικότητα, σε άρθρο του καθηγητή Σπ. Βλαχόπουλου γίνεται λόγος για α-κειμενικά εξαγόμενα (atextual outcomes), σε αντίστοιχο του καθ. Κ. Γιαννακόπουλου αντίστοιχα για «ερμηνευτική αποκένωση» (κατά το hollowing of the state)***. Τέλος, σαφής στην ίδια κατεύθυνση της αντισυνταγματικότητας ήταν και η γνώμη της ισχυρής μειοψηφίας 8 μελών (που επίσης αναφέρονται σε πρόδηλη αντίθεση) στις ίδιες αποφάσεις της Ολομέλειας του ΣτΕ.

Είναι καθαρό επομένως πως με την κρίση της πλειοψηφίας το κείμενο του Συντάγματος δεν αλλοιώνεται απλώς, δεν πρόκειται για εισαγωγή εξαίρεσης*****, ούτε μόνο για στρέβλωση νοήματος*****, παρά απομένει γράμμα τελείως κενό. H λέξη «αδειανό» (-Σύνταγμα) εδώ στον τίτλο του άρθρου είναι απλώς πιο δημοτική. Είναι βαριές οι παραπάνω λέξεις, αλλά η ίδια η παραβίαση είναι ακόμη βαρύτερη. Παραθέτω για όσους πολίτες δεν διάβασαν το συνταγματικό κείμενο, τονίζοντας με μαύρο τις κρίσιμες λέξεις:

-16 παρ.5 Συντάγματος: «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου…».

-16 παρ. 6: «Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί»

-16 παρ.8 « Η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».

Ο σεβασμός της γραμματικής διατύπωσης του συντάγματος έχει πρώτιστα κοινωνική αξία. Διασφαλίζει την εμπιστοσύνη του πολίτη στους θεσμούς και μέσω αυτής την κοινωνική συνοχή και την ασφάλεια του δικαίου. Διαφορετικά, παραβιάζεται το κράτος δικαίου με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, καθώς χωρεί μια ανεπίτρεπτη υποκατάσταση του δικαστή στη θέση του νομοθέτη. Παραβιάζεται επίσης η δημοκρατική αρχή, θεμέλιο της οποίας είναι και η παραγωγή των κανόνων δικαίου από τη λαϊκή αντιπροσωπεία, και μάλιστα σε μια περίπτωση όπου η λαϊκή βούληση έχει εκφραστεί κατ’ επανάληψη και με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο («αποκλειστικά», «απαγορεύεται»). Εξάλλου, με την παραγνώριση σε βαθμό αντιστροφής μιας σαφούς νομικής ρύθμισης, ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου και για κάθε άλλη παρανομία ή αντισυνταγματικότητα. Άλλωστε με την τροπή του «αποκλειστικά» σε «μερικά» και του «απαγορεύεται» σε «επιτρέπεται» καταφρονείται επίσης η λογική, τυπική ή κοινή.

Κλείνοντας αναλογίζομαι, πόσοι θα αισθάνονται θλίψη που ένα τόσο σοβαρό πλήγμα στην ουσία και στο γράμμα του Συντάγματος το επιφέρει ένα ανώτατο δικαστήριο της χώρας μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Άρθρο 16 παράγραφοι 5, 6 και 8 Συντάγματος, αποφάσεις ΣτΕ 1918, 1919, 1920/2025, ο νόμος είναι ο 5094/2024.

**Περίοδος ΙΖ’, Σύνοδος Δ’, 2019.

*** Βλ. αντίστοιχα: Δ. Πετρούλιας, «Μη κρατικά πανεπιστήμια..», constitutionalism.gr, 28/5/2025 (κατά τον οποίο κάθε ερμηνεία του Συντάγματος με την υπέρβαση των ορίων παύει να είναι ερμηνεία), Μ. Σταθόπουλος, «Το Συμβούλιο της Επικρατείας και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια», constitutionalism.gr, 2/7/2025, Σπ. Βλαχόπουλος, «Οι λέξεις και το Σύνταγμα..», constitutionalism.gr, 27/10/2025, K. Γιαννακόπουλος, «Η ερμηνευτική αποκένωση του Συντάγματος», nomarchia.gr, 28/11/2025. Ήδη από 9/2/2024 οκτώ ακόμη καθηγητές συνταγματικού δικαίου είχαν αποφανθεί με κοινό τους κείμενο στην ιστοσελίδα constitutionalism.gr υπέρ της αντισυνταγματικότητας του νέου νόμου.

**** Επισήμανση Α. Καϊδατζής, Αντίστροφος οριτζιναλισμός… nomarchia.gr, 7/11/2025.

*****Πρβλ. Κ. Πισπιρίγκος, Το επιμύθιον, nomarchia.gr, 31/10/2025.